Εργαστήριο: Ομοφοβικός και τρανσφοβικός εκφοβισμός

(το Σαββατο 16/05 2015, στις 17:30-19:30, στον Πύργο της Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ)

στο πλαίσιο του ‘’ΔΙΗΜΕΡΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΔΙΑΔΡΑΣΗΣ: ΒΙΑ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΕ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ’’ που θα πραγματοποιηθεί στις 15/05 – 16/05 2015 στην Παιδαγωγική Σχολή του Α.Π.Θ.

Διοργάνωση: το Τ.Ε.Π.Α.Ε. της Παιδαγωγικής Σχολής του Α.Π.Θ., το Κοινό Ελληνο-γαλλικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τ.Ε.Π.Α.Ε. και η διαπανεπιστημιακή ομάδα για τη διγλωσσία και τον πολυπολιτισμό στην εκπαίδευση και την κοινωνία, ‘’Πολύδρομο‘’.

Η συμμετοχή στο εργαστήριο είναι ελεύθερη

Υπεύθυνη εργαστηρίου: Δήμητρα Κογκίδου, Καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο ΑΠΘ. Πρόεδρος της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας στο ΑΠΘ

Συμμετέχουν:

· Good as You(th) (LGBTQI οργάνωση φοιτητών/τριών στο πανεπιστήμιο)

· Στέλλα Μπελιά -Οικογένειες Ουράνιο τόξο, εκπαιδευτικός.

Απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές/τριες και εκπαιδευτικούς, αλλά και σε κάθε άτομο που ενδιαφέρεται για ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο όπου όλα τα παιδιά θα απολαμβάνουν πλήρη σεβασμό της αξιοπρέπειάς τους, ένα σχολείο ‘’καθαρό’’ από κάθε μορφή εκφοβισμού και παρενόχλησης.

Το περισσότερα περιστατικά ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού (bullying) στην εκπαίδευση συχνά δεν γίνονται αντιληπτά ως τέτοια και έτσι δεν δίνεται η δυνατότητα για σχεδιασμό συστηματικής δράσης, τόσο στο επίπεδο της πρόληψης, όσο και της αντιμετώπισης. Σ’ αυτό συντελεί και η σχετική δυσκολία ορισμένων εκπαιδευτικών να αναγνωρίσουν και να ορίσουν ποιες συμπεριφορές συγκροτούν ομοφοβικό εκφοβισμό καθώς ο σεξισμός έχει διαποτίσει την πρακτική των καθημερινών έμφυλων σχέσεών μας. Ακόμα, όμως, και στις περιπτώσεις που τα περιστατικά ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού γίνονται αντιληπτά, το σχολείο ως θεσμός –με εξαίρεση ορισμένους εκπαιδευτικούς- φαίνεται να μην ενδιαφέρεται και τόσο πολύ για το ζήτημα και δε φαίνεται ικανό –ή/και πρόθυμο- να καταπολεμήσει το φαινόμενο με την υιοθέτηση μιας αντι-ετερο-σεξιστικής πολιτικής. Με τη λογική αυτή, δίνει το μήνυμα σε μαθητές και σε μαθήτριες ότι αυτού του είδους η συμπεριφορά είναι λίγο-πολύ αποδεκτή. Επισημαίνεται ότι στην περίπτωση του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού μπορεί τα παιδιά να μην αισθάνονται άνετα να μιλήσουν ή/και να ζητήσουν βοήθεια εξαιτίας του στίγματος που σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου και μπορεί να συμμετέχουν στον εκφοβισμό εκπαιδευτικοί ή και μέλη της ίδιας τους της οικογενείας. Γενικά φαινόμενο του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού είναι ένα παραμελημένο ζήτημα στην εκπαιδευτική ατζέντα που μέχρι πρόσφατα καλυπτόταν από σιωπή και αμηχανία.

Στόχος του εργαστηρίου είναι να ανοίξει ένας γόνιμος διάλογος για το θέμα της ομοφοβίας και της τρανφοβίας στην εκπαίδευση έτσι ώστε να συμπεριληφθεί στη συζήτηση και στις πολιτικές καταπολέμησης του εκφοβισμού στην εκπαίδευση και αυτή που προέρχεται από την ομοφοβία και την τρανσφοβία. Θα γίνει αναφορά σε ορισμένα ομοφοβικά και τρανσφοβικά συμβάντα στη σχολική ζωή και συζήτηση. Επίσης, θα επισημανθεί η αναγκαιότητα ανάληψης συστηματικών και πολυεπίπεδων δράσεων για τη δημιουργία ενός κλίματος ασφάλειας για όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας.

Ο ηγεμονικός ανδρισμός επιβάλει ταυτότητες στους «Άλλους» και τους φέρνει σε εξαιρετικά δυσχερή θέση στοχοποιώντας τους

Ένα πολύ συχνό παράδειγμα είναι ο ομοφοβικός λεκτικός εκφοβισμός μεταξύ μαθητών «Αν το κάνεις, θα σε γ… !». Ένας μαθητής επιχειρεί να εκφοβίσει έναν άλλο στιγματίζοντάς τον, μέσω της υποταγής του σε παθητικό/θηλυπρεπή άνδρα, δηλαδή με τη μετατροπή του σε μη-άνδρα. Ο ηγεμονικός ανδρισμός –που είναι οπωσδήποτε ετεροσεξουαλικός –έχει την εξουσία και επιβάλει ταυτότητες στους Άλλους. Ο ανδρισμός δεν αποτελεί ένα αυτονόητο, αντίθετα πρέπει συνεχώς να διεκδικείται, να κατακτάται και να αποδεικνύεται -για παράδειγμα και μέσα από την ετεροσεξιστική παρενόχληση και τον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό.

Αυτό έχει ιδιαίτερες επιπτώσεις στη σχολική ζωή των μαθητών και μαθητριών που δεν επιθυμούν την απόκτηση των κυρίαρχων ανδρικών ή γυναικείων ταυτοτήτων ή έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό ή ταυτότητα φύλου. Όσα αγόρια δεν έχουν μια έμφυλη «ταυτότητα» υπερ-ανδρισμού στιγματίζονται και μέσα από ομοφοβικά σχόλια γίνεται προσπάθεια συμμόρφωσης στα πρότυπα του ανδρισμού και της ετεροκανονικότητας. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι δεν ταυτίζονται όλα τα αγόρια με αυτές τις ηγεμονικές εκφάνσεις ανδρισμού και συνεπώς δε θα πρέπει να θεωρηθούν ως μια ομοιογενή ομάδα.
Οι ετεροσεξουαλικές προσδοκίες φέρνουν μαθητές και μαθήτριες με διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς και ταυτότητες φύλου σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Αγόρια και κορίτσια που φαίνονται ή είναι αβέβαια για την ταυτότητα φύλου τους γίνονται στόχος ομοφοβικών επιθέσεων. Καθώς ο ανδρισμός έχει μεγαλύτερη αξία στην κοινωνία, τα αγόρια που φαίνεται να παραβαίνουν τις κανονικότητες για το φύλο τους και να υπονομεύουν το κεντρικό αξίωμα του ανδρισμού, δηλαδή την ετεροσεξουαλικότητα, στιγματίζονται περισσότερο.

Μια αντι–ετερο-σεξιστική πολιτική θα συμβάλει στη μείωση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας στο χώρο της εκπαίδευσης αλλά και γενικότερα στην κοινωνία.

Η βία, γενικά, στο χώρο του σχολείου φαίνεται ότι συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τους όρους συγκρότησης της ανδρικής ταυτότητας. Είναι σημαντικό, λοιπόν, ο παράγοντας φύλο να παίξει κεντρικό ρόλο, τόσο στη γενικότερη ενταξιακή πολιτική στην εκπαίδευση, όσο και στο σχεδιασμό στρατηγικών για την καταπολέμησης του εκφοβισμού στο πλαίσιο των οποίων πρέπει ρητά να περιλαμβάνεται ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου και η έκφραση φύλου. Τα παραπάνω πρέπει να είναι τμήμα της εκπαίδευσης /μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών ώστε να μπορούν να συζητούν και να χειρίζονται τα θέματα αυτά. Παράλληλα θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι με το θέμα φορείς θα έχουν την κατάλληλη τεχνογνωσία, τους πόρους και τις αρμοδιότητες ώστε να διασφαλιστεί η παροχή της κατάλληλης υποστήριξης και προστασίας στα παιδιά σε όλη τη διαδικασία. Στο επίπεδο αυτό είναι χρήσιμο να λάβουμε υπόψη καλές πρακτικές άλλων χωρών που έχουν αξιολογηθεί θετικά στην καταπολέμηση του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού.
Κρίνεται απαραίτητο να γίνει συστηματική και πολυεπίπεδη προσπάθεια για τη δημιουργία ενός κλίματος μη ανεκτικού στην ετεροσεξιστική παρενόχληση και στον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό στην εκπαίδευση. Εκτιμώ ότι υπάρχουν πολλά εμπόδια και περιορισμοί. Οι δυσκολίες αυτής της πολιτικής δεν πηγάζουν μόνον από αυτά που συμβαίνουν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, αλλά επηρεάζονται και από τους κυρίαρχους/ηγεμονικούς Λόγους. Παρά ταύτα, το σχολείο μπορεί να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο παρέμβασης προς την κατεύθυνση της έμφυλης συμμετρίας και της άρσης του ετεροσεξισμού –σε συνεργασία και με άλλους θεσμούς - προς όφελος των ίδιων των υποκειμένων και γενικότερα της κοινωνίας - αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση για μια αντι–ετερο-σεξιστική εκπαίδευση, γιατί τεχνογνωσία υπάρχει. Η εφαρμογή της θα συμβάλει στη μείωση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας –στο χώρο της εκπαίδευσης αλλά και γενικότερα στην κοινωνία. Επισημαίνεται ότι απαραίτητο στοιχείο στη πορεία αυτή και ζήτημα άμεσης προτεραιότητας είναι η προώθηση μιας νέας αντίληψης για τον ανδρισμό - θέμα που συνδέεται άμεσα με τον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό και την ετεροσεξιστική παρενόχληση..

ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΓΚΙΔΟΥ