Oμόφυλα ζευγάρια: μονίμως «εκτός προτεραιότητας»;

MΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ  ΤΟΥ ΕΔΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΩΒΙΩΣΗΣ-1

 του Άρη Καλαντίδη

ΈΓΚΟΝ ΣΊΛΕ, “ΔΥΟ ΚΟΡΊΤΣΙΑ”, 1911

Μεσαστην αναμπουμπούλα της πρώτης εβδομάδας του Νοεμβρίου, με τα ΜΑΤ στην ΕΡΤ και την πρόταση μομφής του ΣΥΡΙΖΑ, μια είδηση πέρασε σχεδόν απαρατήρητη: η Ελλάδα καταδικάστηκε (πάλι) από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αυτή τη φορά γιατί αποκλείει τα ζευγάρια ίδιου φύλου από το Σύμφωνο Συμβίωσης. Μάλλον είμαστε τόσο συνηθισμένοι σε συνεχείς καταδίκες χωρίς αντίκτυπο, που τις θεωρούμε δεδομένες. Καθώς δε η κυβέρνηση δεν φαίνεται να πτοείται από καμία δικαστική απόφαση εις βάρος της, μοιάζει δύσκολο να συμμορφωθεί τώρα. Η τελευταία –βραχύβια– κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ είχε μεν δεσμευτεί να το διευθετήσει, αλλά η εσωτερική αντίσταση ήταν τόσο μεγάλη που το θέμα έμεινε στο συρτάρι.

Στην Ευρώπη ισχύουν πολύ διαφορετικά καθεστώτα από χώρα σε χώρα. Εκτός από την Ιταλία, όλες οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχουν διευθετήσει θεσμικά το θέμα προστατεύοντας τα ζευγάρια ίδιου φύλου. Κι ενώ π.χ. στις Σκανδιναβικές χώρες, στη Γαλλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Αγγλία τα ζευγάρια μπορούν να παντρεύονται ασχέτως φύλου, στην κεντρική Ευρώπη (Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία, Τσεχία κλπ.) έχει εισαχθεί ένα Σύμφωνο Συμβίωσης που εξασφαλίζει δικαιώματα παρόμοια, αν και όχι ίσα, με αυτά του γάμου. Συγκεκριμένα, στη Γερμανία όπου αυτές τις μέρες το ζήτημα βρίσκεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τον σχηματισμό κυβέρνησης, το μόνο κοινοβουλευτικό κόμμα που αντιστέκεται σθεναρά στην εξίσωση των δικαιωμάτων για όλα τα ζευγάρια είναι αυτό της κ. Μέρκελ. Τέλος, πολλές χώρες της ανατολικής Ευρώπης (Πολωνία, Ουκρανία, χώρες της Βαλτικής, Βουλγαρία) ορίζουν διά νόμου τον γάμο ως ανάμεσα σε άντρα και γυναίκα αποκλείοντας έτσι εκ των προτέρων τα ζευγάρια ίδιου φύλου.

Ένα Σύμφωνο Συμβίωσης που εφαρμόζει την απλή αρχή της ισότητας για να συμπεριλάβει ομόφυλα ζευγάρια έχει άμεσες, πρακτικές επιπτώσεις στη ζωή χιλιάδων ανθρώπων. Ορίζει μια σειρά από νομικά ζητήματα (φορολογικά, κληρονομικά κλπ.) που αλλιώς χρειάζονται συμβολαιογραφική πράξη. Υπάρχουν π.χ. ζευγάρια –κι ας συνεχίζουμε να αγνοούμε περιφρονητικά την ύπαρξή τους– που έχουν ζήσει μια ζωή μαζί, και μετά τον θάνατο του ενός μένει ο δεύτερος κυριολεκτικά στον δρόμο, καθώς για τον νόμο είναι ανύπαρκτος. Ορίζει επίσης απλά πράγματα της καθημερινής ζωής ενός ζευγαριού, κυρίως ζητήματα εκπροσώπησης. Ανοιχτό παραμένει το δικαίωμα υιοθεσίας από ζευγάρια ίδιου φύλου, κι ίσως εδώ αποκαλύπτεται όλη η υποκρισία του συστήματος: η υιοθεσία είναι ήδη νόμιμη για μεμονωμένα άτομα – μπορεί δηλαδή ο ένας από τους δύο να υιοθετήσει, αλλά όχι και οι δύο μαζί.

Υπάρχει όμως και μια συμβολική πλευρά, που δεν είναι καθόλου δευτερεύουσα. Θεσμική αναγνώριση σημαίνει πως ο τρόπος που αγαπούν δύο άνθρωποι ίδιου φύλου και το πώς επιλέγουν να ζήσουν τη ζωή τους δεν είναι για τον νόμο χαμηλότερης αξίας από τον τρόπο των άλλων. Ξέρουμε πως αυτό απέχει πολύ από την κοινωνική αποδοχή, αλλά ανάμεσα στη νομοθεσία και την κοινωνική αναγνώριση υπάρχει δυναμική σχέση, καθώς το ένα επηρεάζει το άλλο. Δημιουργώντας δεδομένα, ο νόμος προστατεύει τους ανθρώπους απέναντι στις διακρίσεις, δίνοντας ακόμη και στους ίδιους μια άλλη αυτοπεποίθηση. Με άλλα λόγια, δεν θεωρώ πως ένα Σύμφωνο Συμβίωσης για όλους θα λύσει αυτοστιγμεί όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ΛΑΟΔ (Λεσβίες, Αμφιφυλόφιλοι, Ομοφυλόφιλοι, Διεμφυλικοί) στην Ελλάδα, αλλά θα έχει θετικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε πολλές πλευρές της κοινωνικής συνύπαρξης. Για εφήβους που μεγαλώνουν σήμερα και συναντούν ίσως απόρριψη μέσα στην ίδια τους την οικογένεια, ένας τέτοιος νόμος θα έδινε ένα σημαντικό μήνυμα και μια νέα δύναμη. Το να είσαι ομοφυλόφιλος άντρας ή ομοφυλόφιλη γυναίκα στην Ελλάδα παραμένει κοινωνικό στίγμα, το οποίο εντείνεται από τις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις τους στα μήντια.

Ναι, γνωρίζω το επιχείρημα: υπάρχουν «πολύ σημαντικότερα προβλήματα αυτή τη στιγμή» από το σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια. Μια στιγμή που κρατάει χρόνια… Και, με κάποιον μυστήριο τρόπο, το θέμα πάει πάντοτε στον πάτο της λίστας με τις προτεραιότητες, λες και οι νομοθέτες δεν δουλεύουν πάντοτε πολλά θέματα ταυτόχρονα. Πολύ φοβάμαι πως πρόκειται μόνον για δικαιολογία, που ίσα-ίσα κρατάει τα προσχήματα για να μη φανεί η βαθιά ομοφοβία μεγάλου κομματιού μιας κοινωνίας που κρύβεται πίσω από το δάχτυλό της.

Ο Άρης Καλαντίδης είναι πολεοδόμος, σύμβουλος σε θέματα αστικής ανάπτυξης (http://blog.inpolis.com/) 
17 Νοεμβρίου 2013