Εκπαιδευτικό σύστημα και αναγκαιότητα της μη σεξιστικής γλώσσας

Της Δήμητρας Κογκίδου

08:42 | 30 Μάιος. 2014

Γιατί ακούγεται προκλητικό ή υπερβολικό  «η κοσμητόρισσα ή βουλεύτρια» και όχι «η μαγείρισσα ή χορεύτρια»; - Λαμβάνει υπόψη του το εκπαιδευτικό μας σύστημα την αναγκαιότητα της μη σεξιστικής γλώσσας;

Η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας αποτελεί  κομβικό στοιχείο της αντι-(ετερο)σεξιστικής εκπαίδευσης

Η εκπαίδευση, ως θεσμός, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία   συγκρότησης των έμφυλων ταυτοτήτων μέσα από συγκεκριμένες εκπαιδευτικές  πρακτικές.  Ταυτόχρονα  μπορεί να αποτελέσει  ένα προνομιακό πεδίο  προς την κατεύθυνση της άρσης του σεξισμού –σε συνεργασία και με άλλους θεσμούς- προς όφελος των ίδιων των παιδιών και γενικότερα  της κοινωνίας.  Για την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης στην εκπαίδευση προκρίνεται ο Λόγος της αντι-(ετερο)σεξιστικής προσέγγισης. Κυρίαρχο στοιχείο αυτής της προσέγγισης είναι η ανάπτυξη των δομών ενός νέου σχολείου που αμφισβητεί τις άνισες σχέσεις εξουσίας των φύλων και ενός αντίστοιχου αναλυτικού προγράμματος. Στο πλαίσιο αυτό, η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας αποτελεί  κομβικό στοιχείο γιατί, όπως είναι γνωστό, η γλώσσα δεν είναι μόνον μέσον επικοινωνίας, αλλά και φορέας ιδεολογίας καθώς μέσα από τη γλώσσα αποτυπώνεται η ανισότητα της κοινωνικής σχέσης των φύλων.

Η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας συνδέεται και με την πολιτική πράξη

Διευκρινίζεται ότι η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας στον τομέα της εκπαίδευσης –αλλά και γενικά - δεν είναι από μόνη της ανατρεπτική, παρά μόνον εφόσον ασκηθεί μια συνολικότερη ανατρεπτική πρακτική της έμφυλης τάξης σε όλα τα επίπεδα. Επίσης, το θέμα της χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας δεν τίθεται με όρους «πολιτικής ορθότητας» όπως συχνά κατανοείται. Κάθε φορά που αμφισβητούμε όρους και εκφράσεις που εμπεριέχουν διακρίσεις δίνουμε ταυτόχρονα και μια μάχη για όσα αναπαριστά και αναπαράγει στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων, δίνουμε μια μάχη για το νόημα, καθώς δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με ζητήματα γλώσσας, αλλά και με τη σύνδεσή τους με την πολιτική πράξη.

Όταν ανέλαβα το 2008 την Κοσμητεία της Παιδαγωγικής Σχολής στο ΑΠΘ υπέγραφα ως Κοσμητόρισσα. Είχε προκαλέσει πολλές συζητήσεις, εντός και εκτός ΑΠΘ, η επιλογή μου αυτή, όπως και το να μη με προσφωνούν –όταν απαιτείται– ως  «κυρία κοσμήτωρ» ή «η κοσμήτορας» ή ακόμα χειρότερα «ο κοσμήτορας» ή όπως χαριτολογώντας 2-3 φορές «Πυργοδέσποινα». Πολλοί και πολλές μου καταλόγισαν ότι κακοποιώ τη γλώσσα ή ότι δεν ευσταθεί γραμματικά –γεγονός που δεν ισχύει σύμφωνα με ειδικούς. Λιγότεροι/ες υπερασπίστηκαν την επιλογή μου και αρκετοί/ές «συμμορφώθηκαν» λόγω της θέσης μου στην εκπαιδευτική ηγεσία του πανεπιστημίου. Με τον καιρό άρχισε σιγά-σιγά να γίνεται αποδεκτό –όχι από όλους και όλες βέβαια – και να μη ξενίζει τόσο. Χαρακτηριστικό είναι ένα σχετικό συμβάν σε ημερίδα που μιλούσα και με προσφώνησαν στο αρσενικό: η συζήτηση τελείωσε όταν ένας φοιτητής μας έθεσε στο ακροατήριο το ερώτημα:

«Γιατί δεν μας ξενίζει η μαγείρισσα αλλά η κοσμητόρισσα;».  Χαίρομαι που και η νυν  Κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής  εξακολουθεί τη παράδοση αυτή. Νομίζω ότι συμβάλλουμε έτσι στην αποδόμηση των κυρίαρχων στερεότυπων για τις σχέσεις των ανδρών και των γυναικών με τις ηγετικές θέσεις γενικά και ιδιαίτερα στην εκπαιδευτική ιεραρχία.

Υπάρχει  καθυστέρηση στην γλωσσική αποτύπωση των θηλυκών επαγγελματικών ουσιαστικών και στο θηλυκό τύπο των αξιωμάτων. Γιατί, λοιπόν, ακούγεται προκλητικό ή υπερβολικό  «η κοσμητόρισσα, η βουλεύτρια, η  γιάτρισσα, η ζωγράφισσα, η δικηγορέσσα, η συγγράφισσα»,  ενώ ακούγεται κανονικό «η μαγείρισσα, η χορεύτρια, η βασίλισσα»; Σε έναν κόσμο που αλλάζει, γιατί στη  γλώσσα οι  γυναίκες να είναι  αόρατες; Γιατί να μιλάμε για «μητρική» γλώσσα και «πατρικό» σπίτι; Στην Ελλάδα υπάρχει  καθυστέρηση στην γλωσσική αποτύπωση των θηλυκών επαγγελματικών ουσιαστικών, ή γενικότερα των ουσιαστικών που δηλώνουν ιδιότητα, στο θηλυκό τύπο των αξιωμάτων παρά τη μικρή αύξηση του ποσοστού των γυναικών σε θέσης ηγεσίας σε πολλούς τομείς. Τις τελευταίες δεκαετίες επιχειρήθηκε μια καταγραφή των σχετικών γραμματικών προβλημάτων και διατυπώθηκαν κάποιες προτάσεις. Χρειάζεται όμως η συμβολή φεμινιστριών γλωσσολόγων για τη δημιουργία γλωσσικών προτύπων που θα αποτυπώνουν τη νέα πραγματικότητα. Βέβαια, οι προσπάθειες κατασκευής θηλυκού τύπου δεν αφορούν απλά και μόνον τη γραμματική. 

Έχει παρατηρηθεί ότι πολύ συχνά και οι ίδιες οι γυναίκες διστάζουν ή αδιαφορούν να αποτυπώσουν στη γλώσσα  τη νέα πραγματικότητα όταν αυτοπροσδιορίζονται και εμμένουν στη χρήση των αρσενικών γραμματικών τύπων. Είναι κατανοητή η επίδραση του “ηγεμονικού λόγου”, μόνο που αυτή η πρακτική  διαιωνίζει και επιβεβαιώνει την αντίληψη του ανδρικού προσώπου της ηγεσίας –με τη μικρή συμμετοχή των γυναικών ως εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Σεξισμός στη γλώσσα στο δημόσιο λόγο της εκπαίδευσης

Σεξισμός στη γλώσσα υπάρχει στο δημόσιο λόγο της εκπαίδευσης (δηλ. γλώσσα που δίνει το προβάδισμα στο αρσενικό έναντι του θηλυκού, που εμπεριέχει λέξεις και εκφράσεις που προσβάλλουν, υποβαθμίζουν, απαξιώνουν και αποκλείουν τις γυναίκες και γενικά εμπεριέχει το μήνυμα της ανισότητας των φύλων με πολλούς τρόπους - στη γραμματική, στη σύνταξη και στη σημασιολογία). Αυτό σημαίνει ότι σε μεγάλο τμήμα της γλώσσας μας οι γυναίκες  αποκλείονται από το πεδίο των συμβολικών αναπαραστάσεων και τη συγκρότησή τους ή εμπεριέχονται στην   οπτική γωνία της κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας. Η χρήση σεξιστικής γλώσσας εμπεριέχει το μήνυμα της ανισότητας των φύλων, αντανακλά και νομιμοποιεί τις άνισες σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα φύλα με πολλούς τρόπους καθώς ενισχύει τη σεξιστική συμπεριφορά και οργάνωση, προωθεί και διαιωνίζει τα έμφυλα στερεότυπα. Βέβαια, όσα συμβαίνουν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, επηρεάζονται και από τους κυρίαρχους/ηγεμονικούς Λόγους που βρίσκονται εκτός σχολείου.

Παραδείγματα σεξισμού στη γλώσσα καταγράφονται  στα σχολικά εγχειρίδια και σε όλο το παιδαγωγικό υλικό, στους στόχους του αναλυτικού προγράμματος, στις ανακοινώσεις -προσκλήσεις που απευθύνονται στους γονείς και στα μέλη του προσωπικού, στα επίσημα έγγραφα και στην αλληλογραφία, στις διάφορες δράσεις του σχολείου, στους επίσημους τίτλους, βαθμολόγια, υπεύθυνες δηλώσεις, στον προφορικό λόγο στη τάξη κ.ά.

Σεξισμός στη γλώσσα - Το παράδειγμα των σχολικών εγχειριδίων 

Αναφέρω ενδεικτικά ορισμένα παραδείγματα γλωσσικού σεξισμού στα σχολικά εγχειρίδια της Ε' και Στ' τάξης του Δημοτικού:

Χρήση του αρσενικού γένους για να δηλώσει και τα δύο γένη - Όταν οι γυναίκες είναι αόρατες

«Τι λες τόση ώρα στους συμμαθητές σου;»,  «Βιβλίο για το δάσκαλο», «Πώς εκλέγεται ο υπεύθυνος κάθε ομάδας;»,  «Ο χριστιανός δεν μπορεί να κάνει διακρίσεις προς οποιονδήποτε όσο διαφορετικός κι αν είναι αυτός…»

Σχολιασμός:

Η χρήση του αρσενικού ως του επικρατέστερου γένους  για να δηλωθούν άτομα και των δύο φύλων υποδηλώνει την κοινωνική ιεραρχία των φύλων. Η συνεχής χρήση του αρσενικού γένους για να δηλώσει και τα δύο φύλα έχει ως συνέπεια να αποσιωπάται η παρουσία και η συμβολή των γυναικών σε όλο σχεδόν το φάσμα της κοινωνικής ζωής.

Προσωποποίηση των επαγγελμάτων - Όταν τα επαγγέλματα έχουν φύλο

«Καμιά φορά στη δουλειά του ο αρχαιολόγος χρησιμοποιεί και αεροπλάνο», «Η αδελφή μου σπουδάζει μαία (μαμή)», «Ο χημικός αναλύει τη χημική ένωση στα στοιχεία της», «να καλέσουμε στο σχολείο να μιλήσει ο αγροτικός γιατρός, μια κοινωνική λειτουργός ή μια αδελφή νοσοκόμα»

Σχολιασμός:

Συχνά γίνεται η χρήση επαγγελματικών όρων ή τίτλων και ρόλων σε αρσενικό ή θηλυκό γένος, υποδηλώνοντας εμμέσως και το φύλο που κατά κανόνα το ασκεί. Επίσης, υπάρχουν  επαγγελματικές ιδιότητες που- παρά το γεγονός ότι ασκούνται σήμερα και από γυναίκες- δεν έχουν αποκτήσει ακόμη θηλυκό γραμματικό γένος. Η χρήση κυρίως του αρσενικού γένους στις επαγγελματικές αναφορές υποδηλώνει ότι κατ’ εξοχήν οι άντρες νομιμοποιούνται να έχουν επαγγελματικό ρόλο, ενώ, παράλληλα  οριοθετεί σαφώς και διαχωρίζει τα επαγγέλματα που αφορούν αποκλειστικά γυναίκες.

Χρήση των λέξεων άνθρωπος, παιδί

«Σήμερα ο άνθρωπος παίζει πολλούς ρόλους, επειδή συμμετέχει σε πολλές ομάδες. Ο δάσκαλος π.χ. μπορεί να παίζει το ρόλο του διευθυντή του σχολείου, του δασκάλου μέσα στην τάξη, του πατέρα, του προέδρου σ’ ένα σύλλογο (πολιτιστικό, αθλητικό, συνδικαλιστικό) ίσως και του ιεροψάλτη»,  «Όλοι οι άνθρωποι στη γη έχουν τις ίδιες ανάγκες», «Αντιμετώπιζε πολλές δυσκολίες ο πρωτόγονος άνθρωπος για να ζήσει» (λεζάντα εικόνας στην οποία απεικονίζεται ένας πρωτόγονος άντρας»

Σχολιασμός:

Υπάρχουν λέξεις και εκφράσεις στις οποίες η χρήση του αρσενικού ως του επικρατέστερου γένους  για να δηλωθούν άτομα και των δύο φύλων δημιουργεί, επιπλέον, και μια ασάφεια σε σχέση με το φύλο στο οποίο αναφέρεται. (Π. χ.  Τα δικαιώματα του ανθρώπου. Έχω τρία παιδιά και ένα κορίτσι). Υπάρχουν λέξεις και εκφράσεις στις οποίες η χρήση της λέξης άνθρωπος δημιουργεί αβεβαιότητα ή αμφισημία καθώς αναφέρεται άλλοτε στο ανθρώπινο είδος και άλλοτε στον ενήλικα άνδρα.

Με τη χρήση των λέξεων άνθρωπος –άνθρωποι και παιδί-παιδιά περιμένουμε ότι θα περιλαμβάνονται και τα δύο φύλα. Η προσεκτική εξέταση των κειμένων καθώς και οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο μας κάνουν να αντιληφθούμε ότι όταν οι συγγραφείς χρησιμοποιούν τις λέξεις αυτές συχνά εννοούν μόνο τον άντρα ή το αγόρι.

Πρόταξη του αρσενικού ονόματος στα ζεύγη  - Όταν οι άνδρες προηγούνται

«Άντρες, γυναίκες, παιδιά», «Στον παππού ή τη γιαγιά», «Θεοί και θεές», «Κάθε άντρας και κάθε γυναίκα», «Ο πατέρας σου και η μητέρα σου»

Σχολιασμός:

Συνήθως προηγείται ο αρσενικός τύπος του θηλυκού – εκτός  συγκεκριμένων περιπτώσεων όπου συναντάται το αντίστροφο (π. χ γυναικόπαιδα, κυρίες και κύριοι, η νύφη και ο γαμπρός). Στις περιπτώσεις αυτές η γυναίκα προτάσσεται λόγω της σχέσης της με έναν άντρα ή λόγω της λόγω της δήλωσης της αδυναμίας εξ αιτίας του φύλου της. «ξεμπούκαραν γυναικόπαιδα και άντρες» «Χήρες και ορφανά»

Χρήση των υποκοριστικών

«Καημενούλα, Ειρήνη», «Ειρήνη, Ρηνάκι, Ρηνούλα, Ρηνιώ»

Σχολιασμός:

Η χρήση υποκοριστικών γίνεται κυρίως σε κορίτσια και γυναίκες. Μπορεί να θεωρηθεί δείγμα σεξιστικής γλώσσας, αφού κατά αυτόν τον τρόπο μειώνεται η συνεισφορά των γυναικών και λανθάνει το μήνυμα ενός υποδεέστερου ρόλου.

Χρήση των αντωνυμιών και επιθέτων

«υπέροχος, υπεράνθρωπος, υπερφυσικός, υπερβολικός, υπερώριμος, υπερτροφικός, υπέρλαμπρος»

«Πάρα πολύ όμορφη», «χρυσοχέρα», «δόλια», «είναι άντρες ορμητικοί και γενναίοι, ακατάβλητοι και άτρομοι»,  «θριαμβευτής» «μορφωμένος» «σπουδαίος»

Σχολιασμός:

Παρατηρείται συνεχής χρήση της αρσενικής αντωνυμίας και ιδιαίτερα της κτητικής με αποτέλεσμα να φαίνεται ότι ο  κόσμος  ανήκει αποκλειστικά σε άντρες.  Η χρήση των επιθέτων ενισχύει τα έμφυλα στερεότυπα (π.χ. για τις γυναίκες υπάρχει πληθώρα  επιθέτων που αφορούν στην εξωτερική τους εμφάνιση, ενώ για τους άντρες που τονίζουν  την γενναιότητα, το θάρρος κ.ά)
 

Σημασιολογικά στερεότυπα

• Συχνά τα παράγωγα της λέξης άνδρας (π. χ. ανδρείος, παλικάρι, λεβέντης, άντρακλας, ανδραγάθημα ) έχουν θετική σημασία, ενώ τα  παράγωγα της λέξης γυναίκα (π. χ. γυναικόπαιδα, γυναικουλίστικο, γυναικοδουλειά) έχουν αρνητική σημασία.
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που περιέχουν τη λέξη ''άνδρας'' και αποσιωπούν τη συνεισφορά των γυναικών (Π. χ. Ανδραγάθημα, επανδρώνεται).
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που περιέχουν τη λέξη ''πατέρας'' και αποσιωπούν τη συνεισφορά των γυναικών. (Π. χ. Η γη των πατέρων μας. Το πατρικό μου σπίτι. Οι προπάτορές μας).
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις  που αποκτούν διαφορετική σημασία ανάλογα με το φύλο στο οποίο απευθύνονται. (Π.χ. Νοικοκύρης\ νοικοκυρά).
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις  επαινούν τα γυναικεία επιτεύγματα με όρους που αποδίδονται, κατά κανόνα, στους άνδρες (π. χ. αντράκι,  γυναίκα παλικάρι) ή υποτιμούν ή εξευτελίζουν τους άνδρες με όρους που αποδίδονται, κατά κανόνα, στις γυναίκες και  στους ομοφυλόφιλους.
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις για το ρόλο των γυναικών και των ανδρών (π.χ Το καλάθι της νοικοκυράς,  κουτσομπόλα, ωραίο φύλο, χρυσοχέρα).
• Υπάρχουν όροι που υποτιμούν και εξευτελίζουν τους άνδρες ή τις γυναίκες.
• Υπάρχουν παροιμίες και ευχές που αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις για το ρόλο των γυναικών και των ανδρών. (π.χ. Και με ένα γιό! Δώδεκα γυναίκες, δεκατέσσερις κουβέντες) και στις οποίες δεν γίνεται χρήση του αρσενικού τύπου ως κανόνα.
• Συχνά σε  τίτλους και χαιρετισμούς  οι γυναίκες  παρουσιάζονται ως εξαρτώμενες από τους άνδρες και όχι ως αυτόνομες προσωπικότητες ή  δεν αντιμετωπίζονται ισότιμα με τους άνδρες. (π.χ. Ο κύριος Παπαδόπουλος και η σύζυγός του. Ο γιατρός και η γυναίκα του. Η νύφη των Γριβαίων).

Ενδεικτικά αναφέρονται:

«ανδραγαθίες», «Ήταν το παλικάρι της γειτονιάς και ο καλύτερος σύντροφος για τα κάλαντα», «Σαν έφυγε ο αφέντης»,  «Καημενούλα, Ειρήνη», «Κακομοίρα»,  «Χαριτωμένη νύμφη Καλυψώ», «Μα πλήθος γυναικούλες, γερόντοι και παιδιά», «παλικάρι», «δόλια», «νοικοκυραίους»

Σχολιασμός:

Η χρήση των σημασιολογικών στερεότυπων αντανακλά τη διαφορετική κοινωνική θέση των ανδρών και των γυναικών στην κοινωνία και τις άνισες σχέσεις εξουσίας. Έτσι, τα παράγωγα της λέξης «γυναίκα» έχουν αρνητική σημασία, ενώ τα παράγωγα της λέξης «άνδρας» θετική.

Σεξισμός στη γλώσσα στον τομέα της εκπαίδευσης - Δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως θέμα

Όσον αφορά στην αντιμετώπιση του γλωσσικού σεξισμού από τους επίσημους φορείς στην Ελλάδα –γενικά και ειδικότερα στον τομέα της εκπαίδευσης- δεν έχει υπάρξει ως τώρα όχι μόνον καμία συστηματική πρωτοβουλία για την προσαρμογή της γλώσσας στα σύγχρονα κοινωνικοπολιτισμικά  δεδομένα, αλλά ούτε καν αναγνώριση του ζητήματος. Ήδη από το 1990 είχε εκδοθεί Σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία καλούσε “τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να προωθήσουν τη χρήση ενός λεξιλογίου που να αντικατοπτρίζει την αρχή της ισότητας της γυναίκας και του άνδρα.” (Συμβούλιο της Ευρώπης, 1991). Η σύσταση αυτή αγνοήθηκε από όλους τους επίσημους θεσμούς. Δυστυχώς το φαινόμενο του σεξισμού στη γλώσσα περνάει συχνά απαρατήρητο στην Ελλάδα, όχι πάντα από κακή πρόθεση, αλλά  γιατί δεν αναγνωρίζεται καν καθώς συμβαίνει πολύ συχνά και  θεωρείται αυτονόητο μέσα σε ένα κόσμο βαθιά διχοτομημένο ως προς το φύλο.

Η κοινωνική, επαγγελματική και ηθική ευθύνη των εκπαιδευτικών στο ζήτημα της μη σεξιστικής γλώσσας

Το γεγονός ότι δεν υπάρχει αντιμετώπιση του γλωσσικού σεξισμού από τους επίσημους φορείς στην Ελλάδα –και ειδικότερα στον τομέα της εκπαίδευσης- δεν σημαίνει ότι εμείς οι εκπαιδευτικοί δεν έχουμε κοινωνική, επαγγελματική και ηθική ευθύνη, τόσο σε συλλογικό επίπεδο να προωθήσουμε κανονιστικές παρεμβάσεις στη γλώσσα με στόχο  την επανασημασιοδότηση του γλωσσικού συστήματος και την αλλαγή των έμφυλων αναπαραστάσεων και μέσω της γλωσσικής διεπίδρασης, όσο  και σε ατομικό επίπεδο. Οι εκπαιδευτικοί, ιδιαίτερα της προσχολικής / πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης -περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον/η επαγγελματία-, κατά τη γνώμη μου, οφείλουν να χρησιμοποιούν μια γλώσσα που να αντανακλά την αναγνώριση της ισότητας ανδρών/γυναικών, καθώς η γλώσσα, εκτός των άλλων λειτουργιών της, αποτελεί και συγκροτησιακό παράγοντα της κοινωνικής πραγματικότητας.

Δεν θα αναφερθώ εδώ στη σχέση γλώσσας και φύλου και στις διαφορετικές κοινωνιογλωσσολογικές/ φεμινιστικές προσεγγίσεις της και στις συνέπειές τους.  Απλά θέλω να υποσημειώσω ότι μέσα από τους μηχανισμούς της γλώσσας και της γλωσσικής διεπίδρασης  συχνά αποτυπώνεται  η ανισότητα της κοινωνικής σχέσης των φύλων, η οποία αντανακλά τη σεξιστική ιδεολογία. Η γλώσσα μας είναι διαποτισμένη από την ιδεολογία της ανισότητας των φύλων ‘’Επικρατέστερο είναι το γένος του κυρίαρχου –επικρατέστερου φύλου’’. Για παράδειγμα, τα αγόρια και τα κορίτσια ‘’διδάσκονται’’ διαφορετικές μορφές επικοινωνίας μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια και αποκτούν διαφορετικές εμπειρίες με δύο τρόπους: με τον τρόπο που διδάσκονται να χρησιμοποιούν τη γλώσσα και τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα τα μεταχειρίζεται (ο ρόλος των γυναικών στη κοινωνική ιεραρχία αντανακλάται με την χρήση περισσότερων εκφράσεων δισταγμού, ευγένειας και ερωτηματικών προτάσεων  για να κάνουν δηλώσεις ή προτάσεις, ένα στυλ λόγου που είναι περισσότερο φορτισμένο συναισθηματικά, από το γεγονός ότι διακόπτονται συχνά ή τα σχόλιά τους αγνοούνται, από τη σχέση εξάρτησής τους από τον άνδρα, από την τάση να θεωρείται το αρσενικό η νόρμα κ.α). Επίσης, οι μορφές επικοινωνίας στο σχολείο όχι μόνο αντανακλούν τις αντιλήψεις για τα φύλα αλλά συμβάλλουν και στη συγκρότηση των έμφυλων ταυτοτήτων.

Η εξοικείωση στη χρήση μη σεξιστικής γλώσσας δεν είναι δύσκολο εγχείρημα,  συναντά, όμως, αρκετές  αντιστάσεις. Ενδεχόμενα, όταν αρχίσετε να τη χρησιμοποιείται στο σχολείο να υπάρξουν ορισμένα αρνητικά σχόλια και αντιδράσεις. Ίσως η αλλαγή θα προκύψει σταδιακά και θα πρέπει να αρχίσει με όρους που χρησιμοποιούνται συχνά και είναι περισσότερο αποδεκτοί. Πάντως στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Α.Π.Θ., από την έναρξη της λειτουργίας του το 1986, γίνεται προσπάθεια χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας –παράλληλα με τη θεσμοθέτηση της αντισεξιστικής εκπαίδευσης. Η μη σεξιστική χρήση της γλώσσας γίνεται και από την Κοσμητεία της Παιδαγωγικής.

Υπάρχουν ορισμένες κατευθυντήριες οδηγίες τις οποίες μπορούν να ακολουθούν όσα άτομα πιστεύουν στην αναγκαιότητα της χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας που να αντανακλά τη νέα κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα και την ισότητα ανδρών – γυναικών. Π.χ. μη κάνεις χρήση του αρσενικού γένους για να δηλωθούν άτομα και των δύο φύλων, μη χρησιμοποιείς επαγγελματικούς όρους μόνο με θηλυκές ή αρσενικές καταλήξεις, μη χρησιμοποιείς λέξεις / εκφράσεις που υποτιμούν ή εξευτελίζουν τις γυναίκες και τους άνδρες και αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων,  μη χρησιμοποιείς με ασύμμετρο τρόπο τίτλους, προσφωνήσεις και χαιρετισμούς ανδρών / γυναικών /παιδιών, απαιτείται προσοχή στη χρήση λέξεων και φράσεων που εμπεριέχουν τη λέξη «άνδρας» και στη χρήση της λέξης «άνθρωπος» κ.ά.

Με τη χρήση σεξιστικής γλώσσας συμβάλλουμε στην αναπαραγωγή της έμφυλης ασυμμετρίας και δεν συμβάλουμε στην αλλαγή της γλώσσας μέσω της χρήσης της. Αυτό προϋποθέτει ότι η ανάδειξη των εκφάνσεων του γλωσσικού σεξισμού και, γενικότερα, των ιδεολογικών μηχανισμών της γλώσσας, καθώς και των τρόπων αντιμετώπισής του, η εξοικείωση στη χρήση μη σεξιστικού λόγου πρέπει να είναι τμήμα της εκπαίδευσης/μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών.

* Η Δήμητρα Κογκίδου, είναι καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ