Στο Ευρωδικαστήριο για τα ομόφυλα ζευγάρια

Στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων οδηγείται  η Ελλάδα επειδή τα απέκλεισε από το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης

Του Δημήτρη Αγγελίδη

Η παγκόσμια πρωτοτυπία της Ελλάδας, να θεσπίσει Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης που αποκλείει τα ομόφυλα ζευγάρια (νόμος 3719/2008), την οδήγησε σήμερα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) και μάλιστα στην ολομέλεια, όπου παραπέμπεται μικρό ποσοστό υποθέσεων αυτές που θεωρεί το Ευρωδικαστήριο πολύ σημαντικές.

Στις υπόλοιπες 22 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης που έχουν θεσπίσει Σύμφωνο Συμβίωσης, αυτό αφορά είτε αποκλειστικά ομόφυλα ζευγάρια είτε ομόφυλα και ετερόφυλα. Μόνο η Ελλάδα έχει αποκλείσει τα ομόφυλα ζευγάρια από το Σύμφωνο.

 Δυο πρωτιές

Η υπόθεση έφτασε στο ΕΔΔΑ ύστερα από τις προσφυγές τεσσάρων ομόφυλων ζευγαριών, το 2009, μέσω του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι και της οργάνωσης για το HIV/AIDS Σύνθεση. Πρόκειται για δύο ζευγάρια γυναικών και δύο ανδρών, εκ των οποίων το ένα κινήθηκε επωνύμως (Γρηγόρης Βαλλιανάτος και Νίκος Μυλωνάς), ενώ τα υπόλοιπα ζήτησαν από το Δικαστήριο να προστατέψει την ανωνυμία τους, γεγονός που δείχνει τον φόβο του στιγματισμού που συνοδεύει ακόμη την ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα.

Οι προσφεύγοντες ισχυρίζονται ότι το ελληνικό Σύμφωνο παραβιάζει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, και συγκεκριμένα το άρθρο 14 για την απαγόρευση των διακρίσεων, στις οποίες περιλαμβάνεται με νομολογία του Ευρωδικαστηρίου ο σεξουαλικός προσανατολισμός, και το άρθρο 8 για το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής, που καλύπτει τα ομόφυλα ζευγάρια, πάλι σύμφωνα με τη νομολογία.

Η σημερινή δίκη έχει δύο πρωτιές. Αν καταδικαστεί η Ελλάδα, θα είναι η πρώτη καταδίκη του ΕΔΔΑ για αποκλεισμό ομόφυλων ζευγαριών από τα σύμφωνα συμβίωσης (το θέμα έχει ξανα-απασχολήσει το ΕΔΔΑ στην υπόθεση Schalk κατά Αυστρίας, όπου όμως δεν υπήρξε καταδίκη, επειδή στο μεταξύ η Αυστρία είχε θεσμοθετήσει Σύμφωνο Συμβίωσης). Θα είναι επίσης η πρώτη καταδίκη του Ευρωδικαστηρίου για το θέμα των διακρίσεων των ομοφυλόφιλων στην Ελλάδα.

«Με την καταδικαστική απόφαση που ελπίζουμε ότι θα πάρει, το Ευρωδικαστήριο ουσιαστικά θα καταγράψει ολόκληρο το φάσμα των διακρίσεων που υφίστανται οι ομοφυλόφιλοι στην Ελλάδα και όχι μόνο στο θέμα του Συμφώνου» λέει ο Παναγιώτης Δημητράς από το ΕΠΣΕ.


Η απόφαση, που εκτιμάται ότι θα βγει μέσα στο καλοκαίρι ή το αργότερο μέχρι το τέλος του χρόνου, αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον στην κοινότητα των ομοφυλόφιλων. Πολλοί νιώθουν πως αδικήθηκαν από τον νόμο της κυβέρνησης της Ν.Δ. και πως εξαπατήθηκαν από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, που τους υποσχόταν μέχρι τέλους ότι θα αλλάξει το Σύμφωνο.

Συμβολική αξία

Τυχόν καταδικαστική απόφαση θα σημάνει την αλλαγή του νόμου, θα έχει όμως και μεγάλη συμβολική αξία. «Είναι μια επιβεβαίωση ότι υπάρχεις ως άνθρωπος και ως ζευγάρι. Η αναγνώριση και η αποδοχή των ομοφυλόφιλων περνά μέσα από θεσμούς που τους ενσωματώνουν στην κοινωνία και αναγνωρίζουν έμπρακτα ότι είναι ισότιμοι πολίτες», λέει ο Βαγγέλης Μάλλιος, συνήγορος των προσφευγόντων μαζί με τον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Νίκο Αλιβιζάτο.

Ωστόσο, το ΕΔΔΑ δεν ασχολείται μόνο με την ουσία της υπόθεσης, αλλά και με το λεγόμενο «παραδεκτό» της υπόθεσης. Πριν κρίνει το Δικαστήριο αν το Σύμφωνο παραβιάζει τη Σύμβαση, θα αποφασίσει αν σωστά κατέφυγαν οι προσφεύγοντες στο Στρασβούργο, αν δηλαδή υπήρχαν άλλα ένδικα μέσα στην Ελλάδα και αν τα είχαν εξαντλήσει.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις νομικών, σ’ αυτό το μέρος της δίκης στηρίζει κατά κύριο λόγο τις ελπίδες του το ελληνικό κράτος προκειμένου να αποφύγει την καταδίκη, καθώς, αν το δικαστήριο κρίνει επί της ουσίας, θεωρείται πιθανό ότι θα καταδικάσει την Ελλάδα.

Ένα σχόλιο στη δίκη για το σύμφωνο συμβίωσης
Παρακολούθησα το video με την δίκη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κατά την οποία οι προσφεύγοντες στράφηκαν εναντίον της Ελλάδας επειδή ο νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης αφορά αποκλειστικά τα ετερόφυλα ζευγάρια, κατά παγκόσμια πρωτοτυπία. Ενώ στο υπόμνημα που είχε υποβάλει η Ελλάδα διαβεβαίωνε ότι ετοιμάζεται σχετικό νομοσχέδιο που θα αποκαθιστά το κενό δικαίου, ενώ η εκπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης είπε στη δίκη ότι όσα αναφέρθηκαν στο υπόμνημα εξακολουθούν να ισχύουν, ταυτόχρονα επιχείρησε να πείσει ότι δεν υπάρχει θετική υποχρέωση της Χώρας να ρυθμίσει τις έννομες σχέσεις των ομόφυλων ζευγαριών, καθώς δεν υφίσταται η σχετική "πιεστική κοινωνική ανάγκη".

Ο όρος "πιεστική κοινωνική ανάγκη" έχει διαμορφωθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για να νοηματοδοτήσει με ένα λίγο πιο συγκεκριμένο κριτήριο την αναφορά της Σύμβασης Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στα περί "δημοκρατικής κοινωνίας". Στα άρθρα της Σύμβασης που επιτρέπουν περιορισμούς ανθρώπινων δικαιωμάτων αναφέρεται ότι οι περιορισμοί αυτοί είναι ανεκτοί νομικά, εάν πληρούνται τρία σωρευτικά κριτήρια:

 (α) προβλέπονται από έναν νόμο,

 (β) ο οποίος νόμος αποσκοπεί στην προστασία ενός γενικότερου εννόμου αγαθού,

(γ) εφόσον το περιοριστικό του δικαιώματος μέτρο είναι αποδεκτό σε μια "δημοκρατική κοινωνία".

Προκειμένου να εξετάσει το Δικαστήριο εάν ένας περιορισμός είναι αποδεκτός σε μια δημοκρατική κοινωνία, αναζητά κατά πόσον αυτός ανταποκρίνεται σε μια "πιεστική κοινωνική ανάγκη". Επομένως, η αναζήτηση της πιεστικής κοινωνικής ανάγκης αποτελεί στοιχείο της  έρευνας για τον περιορισμό του δικαιώματος κι όχι της έρευνας για την θετική υποχρέωση του Κράτους να θεσπίσει νόμο που θα διασφαλίσει το δικαίωμα. Η θετική υποχρέωση του Κράτους να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα απορρέει από την διάταξη που θεσπίζει το εκάστοτε ανθρώπινο δικαίωμα κι όχι από την διάταξη που θεσπίζει τις εξαιρέσεις και τους περιορισμούς τους.

Στην προκειμένη περίπτωση, η έρευνα για το κατά πόσον είναι αποδεκτός σε μια δημοκρατική κοινωνία ο αποκλεισμός από τη σύναψη συμφώνου θα έπρεπε να περιλαμβανει και το κατά πόσον υφίσταται πιεστική κοινωνική ανάγκη για την  μη θέσπιση συμφώνου συμβίωσης για όλους, εάν δηλαδή υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος που δικαιολογεί τον αποκλεισμό την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια. Η Ελληνική Κυβέρνηση όμως δεν προχώρησε σε μια τέτοια χρήση αυτού του νομικού εργαλείου, αλλά αντιστρέφοντας πλήρως το νόημά του ισχυρίστηκε ότι δεν υπάρχει πιεστική ανάγκη για την επέκταση του δικαιώματος. Αντιθέτως, η Ελλάδα είπε ότι υπάρχουν πλήρη νομικά εργαλεία για την προστασία της συμβίωσης και χωρίς σύμφωνο. Ταυτόχρονα είπε ότι ισχύουν όλα όσα είχε πει και στο υπόμνημά της, όπως ότι ετοιμάζει νομοσχέδιο. Αλλά και ότι το νομοσχέδιο δεν είναι πιεστικά υποχρεωτικό, λες και θα περιόριζε κάποια δικαίωμα ώστε να εξεταστεί αν είναι αποδεκτό σε μια δημοκρατική κοινωνία.

E-Lawyer.blogspot.com