Η κοινωνία των Bugis στην Ινδονησία αναγνωρίζει επίσημα πέντε φύλα (ψυχολογικά φύλα): γυναίκες, άντρες, γυνοαρσενικά (calabai), αντροθηλυκά (calalai), και μεταφυλικά άτομα (bissu, metagender), και τρία γένη (σωματικά φύλα): θηλυκά, αρσενικά, και intersex.
Οι Bugis ζουν στην Ινδονησία και έχουν πληθυσμό 6 εκατομμύρια. Οι περισσότεροι είναι γεωργοί που ζουν καλλιεργώντας ρύζι. Bugis ονομάστηκαν από τους Ευρωπαίους, οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται (To) Ugi. Μιλάνε τη γλώσσα Buginese και ακολουθούν τη θρησκεία του Ισλάμ (μουσουλμάνοι). Ζούνε στη περιοχή από το 1.500 π.Χ..
Η κοινωνία των Bugis αναγνωρίζει τρία γένη/σώματα (sex, σωματικά φύλα): το θηλυκό, το αρσενικό, και το intersex ("ερμαφρόδιτο"). Τα ίντερσεξ άτομα δεν αντιμετωπίζονται ως ανωμαλία όπως συμβαίνει στη Δύση όπου αυτά τα άτομα συχνά υποβάλλονται παρά τη θέλησή τους σε εγχειρήσεις μόλις γεννηθούν, συχνά χωρίς καν να ενημερώνονται οι γονείς.
Πέρα από τα σώματα, οι Bugis αναγνωρίζουν και πέντε ψυχολογικά φύλα (gender): τη γυναίκα, τον άντρα, τα γυνοαρσενικά (calabai, καλαμπάι: άνθρωποι που σωματικά είναι αρσενικοί και ψυχολογικά είναι γυναίκες), τα αντροθηλυκά (calalai, καλαλάι: άνθρωποι που σωματικά είναι θηλυκοί και ψυχολογικά είναι άντρες), και τα μεταφυλικά άτομα (bissu, μπισού, metagender) που έχουν ψυχολογικό φύλο που συνδυάζει τις προηγούμενες καταστάσεις και συχνά έχουν intersex ("ερμαφρόδιτο") σώμα.
Στην κοινωνία των Bugis οι θηλυκές γυναίκες (female women, θηλυκή ανατομία και γυναικείο κοινωνικό φύλο) ονομάζονται makunrai, και οι αρσενικοί άντρες (male men, αρσενική ανατομία και αντρικό κοινωνικό φύλο) ονομάζονται oroane. Αυτές οι κοινωνικές κατηγορίες είναι παρόμοιες με αυτές που έχουμε στη Δύση, αλλά οι Bugis έχουν προχωρήσει παραπέρα και έχουν ενσωματώσει στη κοινωνία τους κι άλλα φύλα καθώς και τα intersex άτομα, κι έτσι οι Bugis έχουν τρία είδη έμφυλου σώματος και πέντε είδη έμφυλης κοινωνικής ζωής.
Το φυλικό σύστημα (gender system) των Bugis είναι πολύ πιο ανεπτυγμένο από το Δυτικό αφού στη Δύση αναγνωρίζονται μόνο δύο σώματα (θηλυκά και αρσενικά) και μόνο δύο φύλα (γυναίκες και άντρες) και μάλιστα υποχρεωτικά τα θηλυκά πρέπει να είναι γυναίκες και τα αρσενικά να είναι άντρες (δηλαδή υπάρχει αντιστοίχιση σωματικού με ψυχολογικού φύλου, άρα η Δύση πάσχει από την ψυχική ασθένεια του Φυλοσωματικού Αντιστοιχισμού, gender-body associatism). Έτσι η Δύση καταπιέζει βάναυσα τα άτομα με intersex σώμα, με απαγορευμένο συνδυασμό σώματος και ψυχολογικού φύλου (πχ αρσενική γυναίκα ή θηλυκό άντρα), και με μη-δυαδικό ψυχολογικό φύλο (non-binary gender) δηλαδή πέρα από τη γυναίκα και τον άντρα (πχ ανδρόγυνο κλπ) και έτσι βρίσκονται στο στόχαστρο του κοινωνικού αποκλεισμού, των εγκληματιών μίσους (hate crime), και συχνά και του νόμου.
Η Sharyn Graham που κάνει διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας επισκέφτηκε τους Bugis στο νησί Sulawesi της Ινδονησίας τον Αύγουστο του 1998 για να μελετήσει το φυλικό τους σύστημα (gender system). Βρήκε πολύ ενδιαφέρον το "μετα-φυλικό" (metagender) φύλο των bissu (μπισού).
Τα μπισού παλιότερα είχαν περιγραφεί από τους φυλοαμόρφωτους (gender-ignorant) Ευρωπαίους ως "τραβεστί ιερείς" (transvestite priest), κάτι που είναι λάθος γιατί ο όρος "τραβεστί" συχνά αναφέρεται σε άτομα που φοράνε ρούχα "άλλου φύλου" (cross-dressing) αλλά τα μπισού έχουν τα δικά τους ρούχα τα οποία είναι συνδυασμός γυναικείων με αντρικών. Ωστόσο απαγορεύεται ένα μπισού να φορέσει εντελώς γυναικεία ή εντελώς αντρικά ρούχα, κι έτσι δεν είναι "τραβεστί" αλλά μια κάστα φύλου (gender caste). Τα μπισού περιγράφονται σήμερα ως gender transcendent (που "ξεπερνούν" το φύλο) ή ως ιερόφυλα (έχουν ένα ρόλο φύλου, gender role, που θεωρείται ιερός από τη κοινωνία τους), ωστόσο ακόμη οι ερευνητές δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τι σημαίνει να είσαι μπισού.
Κατά πάσα πιθανότητα τα μπισού θα μπορούσαν να συγκριθούν με αρκετές καταστάσεις μη-δυαδικού φύλου (non-binary gender) ή εναλλακτικού φύλου όπως αυτές αρχίζουν κυρίως τα τελευταία 5-10 χρόνια να περιγράφονται και να συστηματικοποιούνται από ομάδες υποστήριξης τρανς ατόμων (support groups) στη Δύση και πρόσφατα η έννοια του εναλλακτικού ή μη-δυαδικού φύλου προτάθηκε να ενταχθεί στο λήμμα για τον τρανσεξουαλισμό του Αμερικανικού ψυχιατρικού εγχειριδίου DSM-5 της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης APA (http://www.dsm5.org/ στο λήμμα 302.85 στις παραγράφους 4, 5, και 6 όπου αναγνωρίζει πως η "ασυμφωνία φύλου" ή gender incongruence αφορά όχι μόνο τα πλήρως τρανσεξουαλικά άτομα που είναι "το άλλο φύλο" αλλά και άτομα που είναι ενός "εναλλακτικού φύλου" = "some alternative gender different from one's assigned gender", αν και απαίτηση πάρα πολλών τρανς είναι η αποπαθολογικοποίηση και η πληρωμή από το δημόσιο των εξόδων σωματικής αλλαγής και ψυχολογικής υποστήριξης, εφόσον ζητείται από το άτομο, τουλάχιστον για όσο καιρό υπάρχει ακόμα κράτος και καπιταλισμός).
Ποιο από τα σημερινά μη-δυαδικά φύλα που συναντά κανείς σήμερα σε δίκτυα υποστήριξης τρανς ατόμων μοιάζει περισσότερο με τα μπισού; Καθώς το μπισού ενσωματώνει και αντρικά και γυναικεία χαρακτηριστικά, μπορεί να θεωρηθεί ως ανάλογο των ανδρόγυνων όπως αυτά έχουν αρχίσει να εμφανίζονται σε τρανς κοινότητες. Ως ανδρόγυνο, με απλά λόγια, νοούμε ένα άτομο που άσχετα με την εξωτερική του εμφάνιση αναφέρει οτι συνδυάζει ψυχολογικά χαρακτηριστικά που το ίδιο τα εκλαμβάνει ως γυναικεία ή αντρικά σε τέτοιο βαθμό και σε τέτοιο συνδυασμό που το άτομο πιστεύει πως διαφέρει αρκετά από τα υπόλοιπα άτομα έτσι ώστε να αισθάνεται άβολα σε μια κοινωνία που δεν αναγνωρίζει ενδιάμεσα φύλα μεταξύ γυναικών και αντρών (μερικά ανδρόγυνα μπορεί να θέλουν και κάποιες σωματικές αλλαγές με ορμόνες ή εγχειρήσεις όπως τα τρανσεξουαλικά άτομα, ενώ άλλα θέλουν να φοράνε συγκεκριμένους συνδυασμούς γυναικείων και αντρικών ρούχων, π.χ. αντρικό παντελόνι και γυναικεία μπλούζα, ή να κάνουν φιλική παρέα περισσότερο με άτομα του "άλλου φύλου"). Η περιγραφή των ανδρόγυνων ταιριάζει με την περιγραφή των μπισού, ακόμη και στα ρούχα καθώς τα μπισού φοράνε ρούχα που συνδυάζουν γυναικεία με αντρικά χαρακτηριστικά και γενικά σε όλο τους το κοινωνικό παρουσιαστικό κάνουν συνδυασμούς. Για παράδειγμα, τα μπισού στην κοινωνία των Bugis είναι οπλισμένα με μαχαίρι όπως και οι άντρες αλλά φοράνε λουλουδάκια στα μαλλιά τους όπως και οι γυναίκες.
Στη κοινωνία των Bugis για να γίνεις δεκτό ως μπισού πρέπει να ενώσεις και να συνδυάσεις όλα τα χαρακτηριστικά των φύλων. Συνηθίζεται στο ρόλο των μπισού να μεγαλώνουν τα παιδιά που είναι intersex (με ανδρόγυνα σωματικά χαρακτηριστικά ειδικά όσον αφορά τα γεννητικά όργανα, π.χ. υπερμεγέθης κλειτορίδα ή ανοιχτό πέος), ωστόσο υπάρχουν και μπισού που είναι καθαρά θηλυκά ή αρσενικά. Οι Bugis θεωρούν πως τα μπισού στέκονται έξω από τα "σύνορα του φύλου" (gender threshold) και πως ψυχικά είναι μεταξύ του κρυφού (μυστικιστικού) νοήματος batin (μπατίν) και της εμφανούς (καθημερινής) σημασίας zahir (ζαχίρ), δυο Ισλαμικές έννοιες που περιγράφουν τα δυο επίπεδα νοημάτων στο Κοράνι και κατ' επέκταση σε όλο τον κόσμο. Αυτός ο ρόλος των μπισού ως "μέσο επικοινωνίας" μεταξύ του μυστικιστικού και του φυσικού μας θυμίζει τις Ισλαμικές έννοιες των mukhannathun (μουχαναθούν, ένας Ισλαμικός ρόλος φύλου που ήταν για αρσενικά που ψυχολογικά έμοιαζαν με γυναίκες και κατά απόφαση του σουλτάνου καταπιέζονταν με καταναγκαστική πεοκτομή) και των khanith (χανίθ ή xanith=ζανίθ) που ήταν παραπλήσια έννοια φύλου για γυναικομιμητικά (gynecomimetic) αρσενικά στο Ομάν και τα οποία θεωρούνταν πως ήταν "φύλακες ιερών συνόρων".
Θρησκευτικώς, ο ιερός ρόλος των μπισού κρατεί κάποια ανιμιστικά στοιχεία (οι Bugis πριν γίνουν μωαμεθανοί ήταν ανιμιστές) αλλά ενσωματωμένα σε έναν ισλαμικό τρόπο σκέψης. Θεωρείται πως αν και το μπισού μπορεί να "ευλογήσει" (π.χ. έναν ταξιδιώτη που πάει στη Μέκκα), αυτό γίνεται με τη δύναμη του Αλλάχ και όχι του πνεύματος του μπισού, μια άποψη που "πέρασε" το μουσουλμανικό ιερατείο. Φυσικά οι θρησκευτικές απόψεις που συνδέουν το φύλο με την πνευματικότητα είναι κοινωνικές κατασκευές και συχνά ορίζονται από φορείς εξουσίας (π.χ. το ιερατείο), ωστόσο παρατηρούμε πως η κοινωνία των Bugis έδωσε στα μπισού και άλλα φύλα το δικαίωμα να υπάρχουν και να συμμετέχουν στα κοινωνικά δρώμενα, ενώ η Δυτική κοινωνία έχει στείλει άνθρωπο στη Σελήνη μα ακόμα δεν έχει κάνει δεκτές εναλλακτικές καταστάσεις φύλου. Από αυτή την άποψη, όσον αφορά την ελευθερία φύλου, οι Bugis εμφανίζονται πιο προχωρημένοι από τους τεχνολογικά προηγμένους μα ψυχολογικά υπανάπτυκτους Δυτικούς, κάτι το οποίο θα μπορούσε ίσως να εξηγηθεί με την άνοδο μεγάλων οργανωμένων εξουσιαστικών συστημάτων στο Δυτικό κόσμο (καπιταλισμός, υπερ-οργανωμένη θρησκεία με νομική δύναμη π.χ. Ιερά Εξέταση) όπου ο άνθρωπος λογίζεται ως μονάδα εργασίας και όχι ως ισότιμο ον, και άρα η οποιαδήποτε διαφορετικότητα (είτε είναι το εναλλακτικό φύλο είτε είναι η ανεξιθρησκεία) καταπατείται από τους φορείς της εξουσίας ως ανάρμοστη συμπεριφορά για τα "ρομποτάκια" και αυτό επιβάλλεται με τη βία ως αντισεξουαλική και αντιφυλική τρομοκρατία (π.χ. εκτελέσεις ομοφυλοφίλων και αρσενικών με γυναικεία ρούχα παλιότερα καθώς και καταναναγκαστικό χημικό ευνουχισμό στον 20ό αιώνα όπως στον επιστήμονα πληροφορικής Alan Turing στη Βρετανία μόλις απεκάλυψε κατά τη διάρκεια κατάθεσης σε αστυνομικό τμήμα πως διατηρούσε σχέση με άλλον άντρα).
Η καθημερινή ζωή των μπισού είναι κι αυτή "μεταφυλική": Στην κοινωνία των Bugis οι γυναίκες και οι άντρες διαμένουν σε ξεχωριστά τμήματα του χωριού, αλλά τα μπισού έχουν το δικαίωμα να επισκέπτονται όλο το χωριό. Έτσι τα μπισού εξαιρούνται από περιορισμούς με βάση το φύλο (gender segregation).
Οι Bugis πιστεύουν πως τα μπισού που εξωτερικά μοιάζουν με αρσενικά, εσωτερικά είναι θηλυκά, και το αντίστροφο. Αυτό τα κάνει να μοιάζουν με τα σημερινά τρανς άτομα στη Δύση. Ωστόσο τα μπισού δεν αλλάζουν από το ένα φύλο στο άλλο, ούτε φαίνεται να έχουν κάποιο πρόβλημα με το σώμα τους, οπότε δεν είναι τρανσεξουαλικά άτομα (άτομα που ήθελαν αλλαγή στο σώμα τους ωστόσο υπήρχαν από αρχαιοτάτων χρόνων σε άλλες κοινωνίες, π.χ. οι Ινδιάνοι είχαν άτομα που έξυναν τους όρχεις τους με τραχύ ξύλο μέχρι να ματώσουν και να κοπούν, ενώ στη Ρώμη υπήρχαν άνθρωποι που έκοβαν τους όρχεις τους και το έθιμο ήταν να τους αφήνουν έξω από την πόρτα ενός σπιτιού και η οικογένεια που κατοικούσε εκεί να τους δεχτεί και να τους βοηθήσει να ντυθούν με γυναικεία ρούχα).
Η προδιδακτορική ερευνήτρια ανθρωπολόγος και ασιατολόγος Sharyn Graham (MA) που επισκέφτηκε τις κοινότητες των Bugis με μια ομάδα 35 ερευνητών παρατήρησε την καθημερινή ζωή ενός μπισού. Ονομαζόταν Mariani (Μαριάνι) και ήταν μάλλον θηλυκό. Ενώ ο ήλιος κατέβαινε η/ο/το/zie Μαριάνι χτυπούσε ένα κυλινδρικό ντραμ (ονομάζεται tumba) και άλλα όργανα ενώ τραγουδούσε έναν ύμνο που καλούσε τον ήλιο να ανέβει ξανά. Σημείωση: Οι λέξεις zie και hir είναι αγγλικές αντωνυμίες που αναπτύχθηκαν στη Δύση από ορισμένους κύκλους που ασχολούνται με το φύλο ή το φεμινισμό ως αντικατάσταση των γυναικείων και αντρικών αντωνυμιών she/he και her/his, επίσης υπάρχουν και τα zhe, e, s/he, ne, ey, hy, ot, thon, ve, ze, en, co κλπ. καθώς οι διάφορες ομάδες δεν συμφωνούν μεταξύ τους για την καταλληλότερη ουδετερόφυλη αντωνυμία, δες http://en.wikipedia.org/wiki/Hir#Summary
Η Sharyn Graham και η ομάδα των 35 ξεναγήθηκαν σε μια σπηλιά όπου οι Bugis έκαναν μια ιεροτελεστία. Εκεί μια γυναίκα, η Ibu Qadri, ήθελε να πάει στη Μέκκα (ιερή πόλη των μουσουλμάνων) και θα λάμβανε ευλογία από ένα μπισού. Τα μπισού πιστεύεται πως επικοινωνούν με τα πνεύματα που ονομάζονται dewata, κι αυτό επειδή ως το πέμπτο φύλο έχουν ειδικές δυνάμεις που προκύπτουν από το συνδυασμό θηλυκών και αρσενικών σωματικών χαρακτηριστικών (όσα είναι intersex) καθώς και γυναικείων με αντρικών ψυχολογικών χαρακτηριστικών. Οι Bugis πιστεύουν πως ναι μεν η μόνη δύναμη είναι ο Αλλάχ, αλλά τα dewata βοηθούν (όπως π.χ. οι άγγελοι). Η ερευνήτρια έμεινε σε αυτή την κοινότητα μελετώντας τα μπισού επί 15 μήνες μέχρι που έφυγε το Νοέμβρη του 2000.
Η ιεροτελεστία των μπισού περιγράφεται ως εξής: Η/ο/το/zie Mariani μαζί με άλλα τρία μπισού μπαίνουν στη σπηλιά γεμάτη σκορπιούς κρατώντας κεριά και βγάζοντας τα σανδάλια τους. Κάθονται σε κύκλο και ψέλνουν. Η/ο/το/zie Mariani επικοινωνεί με ένα dewata και το πνεύμα κάνει κατάληψη στο σώμα της/του/του/hir Mariani. Έκαναν προσφορά στο πνεύμα, ρύζι βαμμένο σε τέσσερα διαφορετικά χρώματα, αυγά, μια χήνα, έναν κόκκορα, τσιγάρα, μπανάνες και καρύδες, καθώς και φύλλα siri. Η/ο/το/zie Mariani μπήκε σε έκσταση κι άρχισε να κουνιέται και να φωνάζει. Μετά η τελετή συνεχίστηκε στο σπίτι της γυναίκας. Τα μπισού έβαλαν ένα ξύλο μέσα στο λαιμό τους, με το σκεπτικό πως αν δεν ματώσουν τότε η τελετή ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Η γυναίκα πήγε στη Μέκκα και στην επιστροφή έγινε νέα τελετή προς ευχαριστία στα πνεύματα που την προστάτεψαν στο ταξίδι της.
Τα μπισού θεωρούνται τόσο σημαντικά στις μυθολογίες των Bugis που λένε οτι όταν η θεότητα Batara Guru έφτιαξε τον κόσμο χρειάστηκε δυο μπισού για να φτιάξουν τη γλώσσα των ανθρώπων, την κουλτούρα, τα έθιμα, κλπ. Οι Bugis κρατάνε την ιστορία τους κυρίως προφορικά μα από το 16ο αιώνα και γραπτά (σε φύλα ενός δέντρου, το lontar). Σε ένα τέτοιο φύλο οι ανθρωπολόγοι ερευνητές βρήκαν το μύθο της γέννησης του πρώτου ανθρώπου στη γη: μια γυναίκα ήθελε να παντρευτεί έναν άντρα μα η γυναίκα ήταν μοναχή της σε ένα νησί στη μέση μιας λίμνης και ο άντρας ήταν στην άλλη ακτή. Η γυναίκα προσπάθησε να φτιάξει μια βάρκα για να πάει στον αγαπημένο της μα δεν είχε αρκετή δύναμη να κόψει το δέντρο και άρχισε να κλαίει. Ένα μπισού την άκουσε από τον ουρανό και κατέβηκε να την βοηθήσει να κόψει το δέντρο, καθώς είχε τη δύναμη ενός άντρα και την ευσπλαχνία μιας γυναίκας. Τόσο σημαντικά είναι τα μπισού για την κοινωνία των Bugis που παίζουν κεντρικό ρόλο σε όλους τους μύθους τους.
Τα μπισού όχι μόνο πρέπει να συνδυάζουν γυναικεία με αντρικά χαρακτηριστικά, αλλά σύμφωνα με τον κοινωνικό τους ρόλο πρέπει να συνδυάζουν ανθρώπινα με πνευματικά χαρακτηριστικά. Το μπισού για να επιτελέσει το ρόλο του ως σαμάνος/σαμάνα πρέπει να είναι κατά ένα μέρος άνθρωπος (manusia) και κατά ένα μέρος πνεύμα (dewata). Έτσι πιστεύεται οτι τα πνεύματα μπορούν ευκολότερα να κάνουν κατάληψη στο σώμα του μπισού και να δώσουν ευλογίες στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας των Bugis.
Οι Bugis πιστεύουν οτι το μπισού γεννιέται με τη προδιάθεση να γίνει μπισού (πολλά τρανς άτομα σήμερα πιστεύουν οτι είχαν προδιάθεση ακόμη κι αν το κατάλαβαν πλήρως σε μεγάλη ηλικία). Το πώς ξεχωρίζουν ποια άτομα έχουν την προδιάθεση, δεν το ξέρουμε. Δεν φτάνει να είναι intersex, αν και συχνά τα intersex τα θεωρούν πρώτης τάξεως υποψήφια μπισού. Η προετοιμασία ενός μπισού αρχίζει από 12 ετών εάν το παιδί δείξει οτι έχει σύνδεση με τον πνευματικό κόσμο. Για να γίνουν μπισού περνάνε από διάφορες σωματικές και ψυχικές δοκιμασίες ενώ όταν γίνουν μπισού πρέπει να συνεχίσουν να αποδεικνύουν την αξία τους κάνοντας διάφορες τελετουργικές δοκιμασίες όπως να τρυπάνε το σώμα τους με μαχαίρια.
Φυσικά στην κοινωνία των Bugis πέρα από τα μπισού υπάρχουν και γυναίκες και άντρες όπως τις/τους γνωρίζουμε στη Δύση και σε άλλες κοινωνίες. Ωστόσο οι Bugis έχουν κι άλλα δύο φύλλα, τα calalai (καλαλάι, αντροθηλυκά, androfemales) που είναι ανατομικά θηλυκά και ζουν ως άντρες και τα calabai (καλαμπάι, γυνοαρσενικά, gynomales) που είναι ανατομικά αρσενικά και ζουν ως γυναίκες. Στη γλώσσα τους, καλαλάι σημαίνει "ψευδοάντρας" ενώ καλαμπάι σημαίνει "ψευδογυναίκα", μα δεν βιώνουν κάποιο κοινωνικό αποκλεισμό ούτε και η κατάστασή τους θεωρείται αρνητική. Οι Bugis πιστεύουν πως τα ανδροθηλυκά και τα γυνοαρσενικά είναι σημαντικότατα φύλα για την κοινωνία τους.
Ο Δρ Greg Acciaioli προτείνει πως το έμφυλο σύστημα (gender system) των Bugis μπορεί να αναπαρασταθεί ως μια πυραμίδα (gender pyramid) με τα μπισού στη κορυφή, και τις γυναίκες, τους άντρες, τα καλαλάι και τα καλαμπάι στις τέσσερις γωνίες της βάσης της πυραμίδας. Αυτό εξηγεί και γιατί τα μπισού εκλαμβάνονται ως μεταφυλικά (metagender) ή παραφυλικά (paragender) άτομα και όχι απλά ως ένα φύλο όπως τα άλλα (σαν να ανήκουν σε άλλο πεδίο φύλου, gender plane) καθώς ως πέμπτο φύλο είναι "ψηλότερα" από τα τέσσερα φύλα αλλά ταυτόχρονα τα συνδυάζουν καθώς οι τέσσερις γωνίες της βάσης της πυραμίδας ενώνονται σε μία κορυφή.
Τα ανδροθηλυκά (καλαλάι) έχουν θηλυκή ανατομία και δεν επιθυμούν να την αλλάξουν, ούτε θα ήθελαν να ήταν αρσενικά. Είναι θηλυκά που κάνουν ό,τι κάνουν οι άντρες, και είναι αυτός ο συνδυασμός σώματος και ρόλου φύλου που τους επιτρέπει να έχουν την κοινωνική ταυτότητα των καλαλάι. Αναγνωρίζονται ως καλαλάι και όχι ως άντρες. Παρόμοια και τα καλαμπάι (γυνοαρσενικά) είναι ανατομικά αρσενικά που δεν επιθυμούν σωματικές αλλαγές, ούτε θα ήθελαν να ήταν θηλυκά, μα ζουν κοινωνικά όπως ζουν και οι γυναίκες. Ωστόσο ο ρόλος των ανδροθηλυκών διαφέρει από το ρόλο των γυνοαρσενικών καθώς ενώ τα ανδροθηλυκά έχουν αντιγράψει σχεδόν το σύνολο της κοινωνικής ζωής των αντρών, τα γυνοαρσενικά έχουν δημιουργήσει ένα πολύ ξεχωριστό ρόλο φύλου και δε δέχονται τους περιορισμούς που η κοινωνία των Burgis επιβάλλει στις γυναίκες, όπως π.χ. να μην βγαίνουν έξω μόνες τους το βράδυ.
Η ομάδα ερευνητών γνώρισε την/τον/το/zie Rani, ένα ανδροθηλυκό (καλαλάι: θηλυκή ανατομία με αντρικό κοινωνικό φύλο) που εργάζεται μαζί με τους άντρες ως σιδηρουργός κατασκευάζοντας μαχαίρια, φοράει αντρικά ρούχα, καπνίζει τσιγάρα όπως οι άντρες (στις γυναίκες δεν επιτρέπεται), περπατάει μόνη/μόνος/μόνο/μόν@ έξω το βράδυ όπως και οι άντρες (κι αυτό δεν επιτρέπεται στις γυναίκες) και ζει παντρεμένη/ος/ο/@ με μια γυναίκα (θηλυκή ανατομία με γυναικείο κοινωνικό φύλο) και ένα παιδί (τη/τον/το/@ Ema) που είναι υιοθετημένο. Σημείωση: στα Ισπανικά το θηλυκό γένος είναι με a ενώ το αρσενικό με o και για να μη λένε a/o το χουν συνδυάσει σε @, μια συνήθεια που ήδη έχει αρχίσει να εμφανίζεται και σε κάποια ελληνόγλωσσα έγγραφα (οπότε μπορούμε να λέμε ανώνυμ@ αντί για ανώνυμες/οι).
Τα γυνοαρσενικά (καλαμπάι) έχουν "ειδικευτεί" σε ορισμένους ρόλους στους γάμους στην κοινωνία των Bugis. Το γυνοαρσενικό (άνθρωπος με αρσενική ανατομία και κοινωνικό φύλο που πλησιάζει το γυναικείο αλλά δεν το αντιγράφει πλήρως, όπως κάνουν π.χ. τα ανδροθηλυκά που ζουν εντελώς ως άντρες) βοηθά με την οργάνωση του γάμου, τη διακόσμηση, το φαγητό κλπ. Οι γάμοι συχνά έχουν μέχρι και χίλιους επισκέπτες, και η δουλειά των καλαμπάι είναι πολλή. Όταν γίνεται ο γάμος, μερικά γυνοαρσενικά μένουν στην κουζίνα ενώ άλλα φροντίζουν οι επισκέπτες να βρουν τη θέση τους.
Τα μπισού, τα καλαλάι, και τα καλαμπάι μας δείχνουν οτι μια κοινωνία μπορεί να ενσωματώσει περισσότερα των δύο φύλων. Ενώ στη Δύση υπάρχουν δυο φύλα (με το ένα να είναι κυρίαρχο), οι Bugis έχουν πέντε φύλα. Δεν θα ήταν όμορφο και στη Δύση να έχουμε πολλά φύλα; Δεν θα ήταν όμορφο να είχαμε άπειρα φύλα, δηλαδή να επιτρέπουμε σε κάθε άτομο να αυτοκαθορίζει το δικό του φύλο;
Και λίγη κριτική τώρα... Η έμφυλη πραγματικότητα της κοινωνίας των Bugis δεν είναι εντελώς φυλοαπελευθερωμένη (gender liberated): απλά αντί να υπάρχουν δύο ρόλοι (κοινωνικά φύλα), υπάρχουν πέντε. Είναι καλύτερα από τη Δύση καθώς έχεις περισσότερους ρόλους για να διαλέξεις, αλλά και πάλι πρέπει να ζήσεις σύμφωνα με κάποιο από τα πέντε κοινωνικά φύλα. Παρατηρούμε πως στην κοινωνία των Bugis δεν φαίνεται να υπάρχουν αναφορές για άτομα που επιθυμούν σωματικές αλλαγές (τρανσεξουαλικά άτομα) ή άτομα που αλλάζουν ψυχολογικό φύλο κατά τη διάρκεια του χρόνου (genderfluid) αν και μια υπόθεση είναι πως τα φυλομεταβλητικά μη-δυαδικά άτομα, αν υπάρχουν στην κοινωνία των Bugis, ίσως να συγκεντρώνονται στον κοινωνικό ρόλο των μπισού. Μια άλλη υπόθεση είναι πως η φυλομεταβλητικότητα και η επιθυμία για σωματαλλαγή "μετριάζεται" κάπως από την αυξημένη (σε σχέση με μας) ελευθερία που δίνει το πεμπτοφυλικό σύστημα (cenqogender?) των Bugis σε σχέση με το Δυτικό διφυλικό σύστημα (gender binary). Πιθανότατα οι Bugis να γνωρίζουν και άτομα που είναι τρανσεξουαλικά ή φυλομεταβλητά και να μην κοινοποιούν αυτές τις διαφοροποιήσεις, όπως π.χ. ένας Δυτικός δε θα μίλαγε εύκολα σε έναν ξένο τουρίστα για την ύπαρξη των τραβεστί αφού θεωρείται θέμα ταμπού.
Πάντως το σίγουρο είναι πως ενώ η κοινωνια των Bugis δίνει αυξημένη ελευθερία στα μέλη της όσον αφορά θέματα φύλου σε σχέση με τη φυλοκαθυστερημένη (gender-retarded) Δυτική κοινωνία, η ιδεατή κατάσταση είναι η απόλυτη ελευθερία φύλου (gender freedom) όπου το κάθε άτομο θα καθορίζει το ίδιο τη συμπεριφορά του και το ρόλο του και δε θα χρειάζεται να δεχτεί με το ζόρι ένα ρόλο κοινωνικού φύλου αν δεν το θέλει. Σε μια κοινωνία με ελευθερία φύλου ένα άτομο που βρίσκει ότι κανένας ήδη υπαρκτός ρόλος φύλου δεν του ταιριάζει θα μπορούσε να δημιουργήσει το δικό του ρόλο απλά αρχίζοντας να τον ζει, ή θα μπορούσε να αγνοήσει εντελώς τα θέματα φύλου. Έτσι το φύλο θα γινότανε από μια φυλακή ένας παιχνιδότοπος όπου το κάθε άτομο θα μπορούσε να παίξει το δικό του παιχνίδι (π.χ. γυναίκα ή άντρας), ή να μην παίζει κανένα παιχνίδι (άφυλο άτομο), ή να παίζει ένα παιχνίδι πολύ ουδέτερο (neutrois, νιουτρουά, ουδετερόφυλο) ή και όλα τα παιχνίδια μαζί (πανφυλικό άτομο) ή συνδυασμό παιχνιδιών (π.χ. ανδρόγυνο) ανάλογα με τα γούστα του, και το φύλο (είτε ως ψυχολογικό, είτε ως κοινωνικό δηλαδή ρούχα και ρόλοι, αντωνυμίες, ονόματα κλπ). Ένα genderqueer άτομο που του αρέσει να "παίζει" με το φύλο σε μια ελεύθερη κοινωνία θα μπορούσε τη μια μέρα να έχει γυναικείο όνομα, να προτιμά ουδέτερες αντωνυμίες και να ντύνεται με αντρικά, και μια άλλη μέρα να έχει αντρικό όνομα, γυναικείες αντωνυμίες και να ντύνεται με γυναικεία, άλλες μέρες να έχει ουδέτερο όνομα, αντρικές αντωνυμίες και να ντύνεται με συνδυασμό γυναικείων και αντρικών ρούχων ή με unisex ρούχα, κι όλα αυτά ανεξάρτητα με θέματα σεξουαλικότητας. Ίσως σε μια απόλυτα ελεύθερη κοινωνία να ξεχνιόταν και εντελώς το φύλο ως έννοια κοινωνικής ταυτότητας, όπως μάλλον θα γινόταν με τις εθνικές και θρησκευτικές ταυτότητες, και να είχαμε απλά συμπεριφορές και προτιμήσεις (όπως π.χ. σήμερα φοράς πουκάμισο ή φούστα συγκεκριμένου χρώματος, και μπορεί να προτιμάς συνέχεια το ίδιο χρώμα, χωρίς αυτό από μόνο του να σε κάνει να έχεις μια ορισμένη κοινωνική ταυτότητα, αν όμως σου επιτίθονταν λόγω του ρούχου τότε θα αναζητούσες άλλα άτομα με ίδιες προτιμήσεις και θα αναπτύσσατε μια κοινή ταυτότητα για να αμυνθείτε).
Πιθανώς η δημιουργία πολλών εναλλακτικών κοινωνικών ταυτοτήτων φύλου να βοηθούσε η Δυτική κοινωνία να γίνει πιο φυλοαπελευθερωμένη. Στο Πακιστάν πρόσφατα τα άτομα hijra (ήζρα) αναγνωρίστηκαν νομικώς ως τρίτο φύλο (οπότε η ταυτότητα θα λέει hijra και όχι άντρας). Αν και το τελειότερο θα ήταν να μην υπήρχαν ταυτότητες και ούτε εμπλοκή του νόμου σε θέματα φύλου (ούτε και στο γάμο κλπ.), η ύπαρξη περισσότερων κατηγοριών από γυναίκες και άντρες μπορεί να επιτρέψει σε αρκετά άτομα να ζήσουν κάπως πιο άνετα, μέχρι η κοινωνία να είναι έτοιμη να αναγνωρίσει το φύλο ως κάτι που το αυτοκαθορίζει το κάθε άτομο μόνο του σύμφωνα με την ψυχολογία του και όχι κάτι που το ετεροκαθορίζει η κοινωνία σύμφωνα με τα στερεότυπά της και τις ιδεοληψίες των φορέων της εξουσίας (είτε μιλάμε για το ιατρικό κατεστημένο που χειρουργεί intersex παιδιά παρά τη θέλησή τους, είτε για το κράτος που απαιτεί οι τρανς κοπέλες να εγχειριστούν πριν πάρουν γυναικεία ταυτότητα, είτε ο δάσκαλος που μαλώνει τα αγοροκόριτσα που δεν παίζουν με κούκλες, είτε η οικογένεια που αντί να προστατέψει την ατομικότητα των παιδιών της τα παραδίδει στην εξουσία της κοινωνίας, είτε τυχαίοι περαστικοί που κοροϊδεύουν άτομα με κινήσεις, ρουχισμό ή χτένισμα που παραπέμπει σε θέματα φύλου, κλπ).
Πρέπει κάποτε να καταλάβουμε πως ανεξάρτητα από το αίτιο του φύλου (κοινωνική κατασκευή, βιολογικό φαινόμενο, δυναμικός συνδυασμός βιολογίας με κοινωνικές κατασκευές, ή καθαρά ατομική προτίμηση) ουσιαστικά σήμερα στην κοινωνία τα άτομα που δεν ταιριάζουν στους δυο αναγνωρισμένους ρόλους γυναίκα-άντρας αντιμετωπίζονται όπως αντιμετωπίζεται ένα άτομο με συγκεκριμένο χρώμα δέρματος σε μια ρατσιστική κοινωνία.
Μπορούμε έτσι να μιλήσουμε για φυλορατσισμό (gender racism), δηλαδή το μίσος εναντίον κάθε ανθρώπου που διαφοροποιείται από το "συνηθισμένο" όσον αφορά χαρακτηριστικά που συνήθως γίνονται αντιληπτά ως έμφυλες εκδηλώσεις (πχ όνομα, αντωνυμίες, ρούχα, προτιμήσεις χρωμάτων, συμπεριφορές, κινήσεις, τρόπος γραφής και ομιλίας, χόμπυ, τρόπος διαπροσωπικής επικοινωνίας, παλιότερα ακόμη και επάγγελμα). Όπως ο μαύρος κάποτε φοβόταν να περπατήσει σε ένα δρόμο λευκών αργά το βράδυ, σήμερα μια τρανς κοπέλα φοβάται μη την βιάσει ή την σκοτώσει κάποιος φυλορατσιστής που θα καταλάβει οτι γεννήθηκε "αγόρι". Για να μπορέσουμε να φτάσουμε σε μια κοινωνία με ελευθερία φύλου πρέπει να έχουμε ως τελικό στόχο την έννοια του ατομικού αυτοκαθορισμού, ανεξάρτητα αν δημιουργούμε ή όχι περισσότερες κατηγορίες κοινωνικών φύλων στην πορεία.
– Andaya, L., 'The Bissu: A Study of a Third Gender in Indonesia',
in: Barbara Andaya (ed.), Other Pasts: Women, Gender, and Histo-
ry in Early Modern Southeast Asia, Honolulu: University of Hawai'i
Press (2000), pp. 27–46.
– Hamonic, G., Le Langage des dieux: cultes et pouvoirs pre-islamiques
en pays Bugis Celebes-Sud Indonesie, Paris: Edition de CNRS (1987).
– Matthes, B. F., 'Over de Bissoe's of Heidensche Priesters en
Priesteressen der Boeginezen', Verhandelingen der Koninklijke
Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde (1872), 17:1–50.
“So di essere una minoranza anche nell’universo transgender. Sono un transgender che ha deciso di non fare la transizione”, racconta Lauren. “E credo sia importante. Non credo che uno debba essere obbligato alla transizione”. Lauren Hennessy si identifica come transgender ma non è in transito. Abita un corpo femminile, però è un uomo. Si sente un uomo sin da quando era piccola.
Lauren non è un trans FtM che rifiuta solo l’intervento di riassegnazione genitale. Lauren ha un corpo e un aspetto femminili, una voce femminile, un nome femminile e non ha nessuna intenzione di modificarli. Non è in terapia ormonale. Ma vuole essere considerata un uomo.
Il caso di Lauren ci spinge a interrogarci su quanto sia profonda la differenza tra sesso biologico, stereotipo di genere e identità di genere. Su quanto, forse, sia limitata la nostra visione.
La sua compagna, Chemda, dice di non sentirsi né lesbica né bisessuale. Per lei, Lauren è un uomo a tutti gli effetti ed è molto felice della sua relazione.
Δεν υπάρχουν σχόλια
:
Δημοσίευση σχολίου
Εδώ σχολιάζεις εσύ - Comment Here
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.
Η κοινωνία των Bugis στην Ινδονησία αναγνωρίζει επίσημα πέντε φύλα (ψυχολογικά φύλα): γυναίκες, άντρες, γυνοαρσενικά (calabai), αντροθηλυκά (calalai), και μεταφυλικά άτομα (bissu, metagender), και τρία γένη (σωματικά φύλα): θηλυκά, αρσενικά, και intersex.
Η Sharyn Graham που κάνει διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας επισκέφτηκε τους Bugis στο νησί Sulawesi της Ινδονησίας τον Αύγουστο του 1998 για να μελετήσει το φυλικό τους σύστημα (gender system). Βρήκε πολύ ενδιαφέρον το "μετα-φυλικό" (metagender) φύλο των bissu (μπισού).
Τα μπισού παλιότερα είχαν περιγραφεί από τους φυλοαμόρφωτους (gender-ignorant) Ευρωπαίους ως "τραβεστί ιερείς" (transvestite priest), κάτι που είναι λάθος γιατί ο όρος "τραβεστί" συχνά αναφέρεται σε άτομα που φοράνε ρούχα "άλλου φύλου" (cross-dressing) αλλά τα μπισού έχουν τα δικά τους ρούχα τα οποία είναι συνδυασμός γυναικείων με αντρικών. Ωστόσο απαγορεύεται ένα μπισού να φορέσει εντελώς γυναικεία ή εντελώς αντρικά ρούχα, κι έτσι δεν είναι "τραβεστί" αλλά μια κάστα φύλου (gender caste). Τα μπισού περιγράφονται σήμερα ως gender transcendent (που "ξεπερνούν" το φύλο) ή ως ιερόφυλα (έχουν ένα ρόλο φύλου, gender role, που θεωρείται ιερός από τη κοινωνία τους), ωστόσο ακόμη οι ερευνητές δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τι σημαίνει να είσαι μπισού.
Κατά πάσα πιθανότητα τα μπισού θα μπορούσαν να συγκριθούν με αρκετές καταστάσεις μη-δυαδικού φύλου (non-binary gender) ή εναλλακτικού φύλου όπως αυτές αρχίζουν κυρίως τα τελευταία 5-10 χρόνια να περιγράφονται και να συστηματικοποιούνται από ομάδες υποστήριξης τρανς ατόμων (support groups) στη Δύση και πρόσφατα η έννοια του εναλλακτικού ή μη-δυαδικού φύλου προτάθηκε να ενταχθεί στο λήμμα για τον τρανσεξουαλισμό του Αμερικανικού ψυχιατρικού εγχειριδίου DSM-5 της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης APA (http://www.dsm5.org/ στο λήμμα 302.85 στις παραγράφους 4, 5, και 6 όπου αναγνωρίζει πως η "ασυμφωνία φύλου" ή gender incongruence αφορά όχι μόνο τα πλήρως τρανσεξουαλικά άτομα που είναι "το άλλο φύλο" αλλά και άτομα που είναι ενός "εναλλακτικού φύλου" = "some alternative gender different from one's assigned gender", αν και απαίτηση πάρα πολλών τρανς είναι η αποπαθολογικοποίηση και η πληρωμή από το δημόσιο των εξόδων σωματικής αλλαγής και ψυχολογικής υποστήριξης, εφόσον ζητείται από το άτομο, τουλάχιστον για όσο καιρό υπάρχει ακόμα κράτος και καπιταλισμός).
Ποιο από τα σημερινά μη-δυαδικά φύλα που συναντά κανείς σήμερα σε δίκτυα υποστήριξης τρανς ατόμων μοιάζει περισσότερο με τα μπισού; Καθώς το μπισού ενσωματώνει και αντρικά και γυναικεία χαρακτηριστικά, μπορεί να θεωρηθεί ως ανάλογο των ανδρόγυνων όπως αυτά έχουν αρχίσει να εμφανίζονται σε τρανς κοινότητες. Ως ανδρόγυνο, με απλά λόγια, νοούμε ένα άτομο που άσχετα με την εξωτερική του εμφάνιση αναφέρει οτι συνδυάζει ψυχολογικά χαρακτηριστικά που το ίδιο τα εκλαμβάνει ως γυναικεία ή αντρικά σε τέτοιο βαθμό και σε τέτοιο συνδυασμό που το άτομο πιστεύει πως διαφέρει αρκετά από τα υπόλοιπα άτομα έτσι ώστε να αισθάνεται άβολα σε μια κοινωνία που δεν αναγνωρίζει ενδιάμεσα φύλα μεταξύ γυναικών και αντρών (μερικά ανδρόγυνα μπορεί να θέλουν και κάποιες σωματικές αλλαγές με ορμόνες ή εγχειρήσεις όπως τα τρανσεξουαλικά άτομα, ενώ άλλα θέλουν να φοράνε συγκεκριμένους συνδυασμούς γυναικείων και αντρικών ρούχων, π.χ. αντρικό παντελόνι και γυναικεία μπλούζα, ή να κάνουν φιλική παρέα περισσότερο με άτομα του "άλλου φύλου"). Η περιγραφή των ανδρόγυνων ταιριάζει με την περιγραφή των μπισού, ακόμη και στα ρούχα καθώς τα μπισού φοράνε ρούχα που συνδυάζουν γυναικεία με αντρικά χαρακτηριστικά και γενικά σε όλο τους το κοινωνικό παρουσιαστικό κάνουν συνδυασμούς. Για παράδειγμα, τα μπισού στην κοινωνία των Bugis είναι οπλισμένα με μαχαίρι όπως και οι άντρες αλλά φοράνε λουλουδάκια στα μαλλιά τους όπως και οι γυναίκες.
Στη κοινωνία των Bugis για να γίνεις δεκτό ως μπισού πρέπει να ενώσεις και να συνδυάσεις όλα τα χαρακτηριστικά των φύλων. Συνηθίζεται στο ρόλο των μπισού να μεγαλώνουν τα παιδιά που είναι intersex (με ανδρόγυνα σωματικά χαρακτηριστικά ειδικά όσον αφορά τα γεννητικά όργανα, π.χ. υπερμεγέθης κλειτορίδα ή ανοιχτό πέος), ωστόσο υπάρχουν και μπισού που είναι καθαρά θηλυκά ή αρσενικά. Οι Bugis θεωρούν πως τα μπισού στέκονται έξω από τα "σύνορα του φύλου" (gender threshold) και πως ψυχικά είναι μεταξύ του κρυφού (μυστικιστικού) νοήματος batin (μπατίν) και της εμφανούς (καθημερινής) σημασίας zahir (ζαχίρ), δυο Ισλαμικές έννοιες που περιγράφουν τα δυο επίπεδα νοημάτων στο Κοράνι και κατ' επέκταση σε όλο τον κόσμο. Αυτός ο ρόλος των μπισού ως "μέσο επικοινωνίας" μεταξύ του μυστικιστικού και του φυσικού μας θυμίζει τις Ισλαμικές έννοιες των mukhannathun (μουχαναθούν, ένας Ισλαμικός ρόλος φύλου που ήταν για αρσενικά που ψυχολογικά έμοιαζαν με γυναίκες και κατά απόφαση του σουλτάνου καταπιέζονταν με καταναγκαστική πεοκτομή) και των khanith (χανίθ ή xanith=ζανίθ) που ήταν παραπλήσια έννοια φύλου για γυναικομιμητικά (gynecomimetic) αρσενικά στο Ομάν και τα οποία θεωρούνταν πως ήταν "φύλακες ιερών συνόρων".
Θρησκευτικώς, ο ιερός ρόλος των μπισού κρατεί κάποια ανιμιστικά στοιχεία (οι Bugis πριν γίνουν μωαμεθανοί ήταν ανιμιστές) αλλά ενσωματωμένα σε έναν ισλαμικό τρόπο σκέψης. Θεωρείται πως αν και το μπισού μπορεί να "ευλογήσει" (π.χ. έναν ταξιδιώτη που πάει στη Μέκκα), αυτό γίνεται με τη δύναμη του Αλλάχ και όχι του πνεύματος του μπισού, μια άποψη που "πέρασε" το μουσουλμανικό ιερατείο. Φυσικά οι θρησκευτικές απόψεις που συνδέουν το φύλο με την πνευματικότητα είναι κοινωνικές κατασκευές και συχνά ορίζονται από φορείς εξουσίας (π.χ. το ιερατείο), ωστόσο παρατηρούμε πως η κοινωνία των Bugis έδωσε στα μπισού και άλλα φύλα το δικαίωμα να υπάρχουν και να συμμετέχουν στα κοινωνικά δρώμενα, ενώ η Δυτική κοινωνία έχει στείλει άνθρωπο στη Σελήνη μα ακόμα δεν έχει κάνει δεκτές εναλλακτικές καταστάσεις φύλου. Από αυτή την άποψη, όσον αφορά την ελευθερία φύλου, οι Bugis εμφανίζονται πιο προχωρημένοι από τους τεχνολογικά προηγμένους μα ψυχολογικά υπανάπτυκτους Δυτικούς, κάτι το οποίο θα μπορούσε ίσως να εξηγηθεί με την άνοδο μεγάλων οργανωμένων εξουσιαστικών συστημάτων στο Δυτικό κόσμο (καπιταλισμός, υπερ-οργανωμένη θρησκεία με νομική δύναμη π.χ. Ιερά Εξέταση) όπου ο άνθρωπος λογίζεται ως μονάδα εργασίας και όχι ως ισότιμο ον, και άρα η οποιαδήποτε διαφορετικότητα (είτε είναι το εναλλακτικό φύλο είτε είναι η ανεξιθρησκεία) καταπατείται από τους φορείς της εξουσίας ως ανάρμοστη συμπεριφορά για τα "ρομποτάκια" και αυτό επιβάλλεται με τη βία ως αντισεξουαλική και αντιφυλική τρομοκρατία (π.χ. εκτελέσεις ομοφυλοφίλων και αρσενικών με γυναικεία ρούχα παλιότερα καθώς και καταναναγκαστικό χημικό ευνουχισμό στον 20ό αιώνα όπως στον επιστήμονα πληροφορικής Alan Turing στη Βρετανία μόλις απεκάλυψε κατά τη διάρκεια κατάθεσης σε αστυνομικό τμήμα πως διατηρούσε σχέση με άλλον άντρα).
Η καθημερινή ζωή των μπισού είναι κι αυτή "μεταφυλική": Στην κοινωνία των Bugis οι γυναίκες και οι άντρες διαμένουν σε ξεχωριστά τμήματα του χωριού, αλλά τα μπισού έχουν το δικαίωμα να επισκέπτονται όλο το χωριό. Έτσι τα μπισού εξαιρούνται από περιορισμούς με βάση το φύλο (gender segregation).
Οι Bugis πιστεύουν πως τα μπισού που εξωτερικά μοιάζουν με αρσενικά, εσωτερικά είναι θηλυκά, και το αντίστροφο. Αυτό τα κάνει να μοιάζουν με τα σημερινά τρανς άτομα στη Δύση. Ωστόσο τα μπισού δεν αλλάζουν από το ένα φύλο στο άλλο, ούτε φαίνεται να έχουν κάποιο πρόβλημα με το σώμα τους, οπότε δεν είναι τρανσεξουαλικά άτομα (άτομα που ήθελαν αλλαγή στο σώμα τους ωστόσο υπήρχαν από αρχαιοτάτων χρόνων σε άλλες κοινωνίες, π.χ. οι Ινδιάνοι είχαν άτομα που έξυναν τους όρχεις τους με τραχύ ξύλο μέχρι να ματώσουν και να κοπούν, ενώ στη Ρώμη υπήρχαν άνθρωποι που έκοβαν τους όρχεις τους και το έθιμο ήταν να τους αφήνουν έξω από την πόρτα ενός σπιτιού και η οικογένεια που κατοικούσε εκεί να τους δεχτεί και να τους βοηθήσει να ντυθούν με γυναικεία ρούχα).
Η προδιδακτορική ερευνήτρια ανθρωπολόγος και ασιατολόγος Sharyn Graham (MA) που επισκέφτηκε τις κοινότητες των Bugis με μια ομάδα 35 ερευνητών παρατήρησε την καθημερινή ζωή ενός μπισού. Ονομαζόταν Mariani (Μαριάνι) και ήταν μάλλον θηλυκό. Ενώ ο ήλιος κατέβαινε η/ο/το/zie Μαριάνι χτυπούσε ένα κυλινδρικό ντραμ (ονομάζεται tumba) και άλλα όργανα ενώ τραγουδούσε έναν ύμνο που καλούσε τον ήλιο να ανέβει ξανά. Σημείωση: Οι λέξεις zie και hir είναι αγγλικές αντωνυμίες που αναπτύχθηκαν στη Δύση από ορισμένους κύκλους που ασχολούνται με το φύλο ή το φεμινισμό ως αντικατάσταση των γυναικείων και αντρικών αντωνυμιών she/he και her/his, επίσης υπάρχουν και τα zhe, e, s/he, ne, ey, hy, ot, thon, ve, ze, en, co κλπ. καθώς οι διάφορες ομάδες δεν συμφωνούν μεταξύ τους για την καταλληλότερη ουδετερόφυλη αντωνυμία, δες http://en.wikipedia.org/wiki/Hir#Summary
Η Sharyn Graham και η ομάδα των 35 ξεναγήθηκαν σε μια σπηλιά όπου οι Bugis έκαναν μια ιεροτελεστία. Εκεί μια γυναίκα, η Ibu Qadri, ήθελε να πάει στη Μέκκα (ιερή πόλη των μουσουλμάνων) και θα λάμβανε ευλογία από ένα μπισού. Τα μπισού πιστεύεται πως επικοινωνούν με τα πνεύματα που ονομάζονται dewata, κι αυτό επειδή ως το πέμπτο φύλο έχουν ειδικές δυνάμεις που προκύπτουν από το συνδυασμό θηλυκών και αρσενικών σωματικών χαρακτηριστικών (όσα είναι intersex) καθώς και γυναικείων με αντρικών ψυχολογικών χαρακτηριστικών. Οι Bugis πιστεύουν πως ναι μεν η μόνη δύναμη είναι ο Αλλάχ, αλλά τα dewata βοηθούν (όπως π.χ. οι άγγελοι). Η ερευνήτρια έμεινε σε αυτή την κοινότητα μελετώντας τα μπισού επί 15 μήνες μέχρι που έφυγε το Νοέμβρη του 2000.
Η ιεροτελεστία των μπισού περιγράφεται ως εξής: Η/ο/το/zie Mariani μαζί με άλλα τρία μπισού μπαίνουν στη σπηλιά γεμάτη σκορπιούς κρατώντας κεριά και βγάζοντας τα σανδάλια τους. Κάθονται σε κύκλο και ψέλνουν. Η/ο/το/zie Mariani επικοινωνεί με ένα dewata και το πνεύμα κάνει κατάληψη στο σώμα της/του/του/hir Mariani. Έκαναν προσφορά στο πνεύμα, ρύζι βαμμένο σε τέσσερα διαφορετικά χρώματα, αυγά, μια χήνα, έναν κόκκορα, τσιγάρα, μπανάνες και καρύδες, καθώς και φύλλα siri. Η/ο/το/zie Mariani μπήκε σε έκσταση κι άρχισε να κουνιέται και να φωνάζει. Μετά η τελετή συνεχίστηκε στο σπίτι της γυναίκας. Τα μπισού έβαλαν ένα ξύλο μέσα στο λαιμό τους, με το σκεπτικό πως αν δεν ματώσουν τότε η τελετή ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Η γυναίκα πήγε στη Μέκκα και στην επιστροφή έγινε νέα τελετή προς ευχαριστία στα πνεύματα που την προστάτεψαν στο ταξίδι της.
Τα μπισού θεωρούνται τόσο σημαντικά στις μυθολογίες των Bugis που λένε οτι όταν η θεότητα Batara Guru έφτιαξε τον κόσμο χρειάστηκε δυο μπισού για να φτιάξουν τη γλώσσα των ανθρώπων, την κουλτούρα, τα έθιμα, κλπ. Οι Bugis κρατάνε την ιστορία τους κυρίως προφορικά μα από το 16ο αιώνα και γραπτά (σε φύλα ενός δέντρου, το lontar). Σε ένα τέτοιο φύλο οι ανθρωπολόγοι ερευνητές βρήκαν το μύθο της γέννησης του πρώτου ανθρώπου στη γη: μια γυναίκα ήθελε να παντρευτεί έναν άντρα μα η γυναίκα ήταν μοναχή της σε ένα νησί στη μέση μιας λίμνης και ο άντρας ήταν στην άλλη ακτή. Η γυναίκα προσπάθησε να φτιάξει μια βάρκα για να πάει στον αγαπημένο της μα δεν είχε αρκετή δύναμη να κόψει το δέντρο και άρχισε να κλαίει. Ένα μπισού την άκουσε από τον ουρανό και κατέβηκε να την βοηθήσει να κόψει το δέντρο, καθώς είχε τη δύναμη ενός άντρα και την ευσπλαχνία μιας γυναίκας. Τόσο σημαντικά είναι τα μπισού για την κοινωνία των Bugis που παίζουν κεντρικό ρόλο σε όλους τους μύθους τους.
Τα μπισού όχι μόνο πρέπει να συνδυάζουν γυναικεία με αντρικά χαρακτηριστικά, αλλά σύμφωνα με τον κοινωνικό τους ρόλο πρέπει να συνδυάζουν ανθρώπινα με πνευματικά χαρακτηριστικά. Το μπισού για να επιτελέσει το ρόλο του ως σαμάνος/σαμάνα πρέπει να είναι κατά ένα μέρος άνθρωπος (manusia) και κατά ένα μέρος πνεύμα (dewata). Έτσι πιστεύεται οτι τα πνεύματα μπορούν ευκολότερα να κάνουν κατάληψη στο σώμα του μπισού και να δώσουν ευλογίες στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας των Bugis.
Οι Bugis πιστεύουν οτι το μπισού γεννιέται με τη προδιάθεση να γίνει μπισού (πολλά τρανς άτομα σήμερα πιστεύουν οτι είχαν προδιάθεση ακόμη κι αν το κατάλαβαν πλήρως σε μεγάλη ηλικία). Το πώς ξεχωρίζουν ποια άτομα έχουν την προδιάθεση, δεν το ξέρουμε. Δεν φτάνει να είναι intersex, αν και συχνά τα intersex τα θεωρούν πρώτης τάξεως υποψήφια μπισού. Η προετοιμασία ενός μπισού αρχίζει από 12 ετών εάν το παιδί δείξει οτι έχει σύνδεση με τον πνευματικό κόσμο. Για να γίνουν μπισού περνάνε από διάφορες σωματικές και ψυχικές δοκιμασίες ενώ όταν γίνουν μπισού πρέπει να συνεχίσουν να αποδεικνύουν την αξία τους κάνοντας διάφορες τελετουργικές δοκιμασίες όπως να τρυπάνε το σώμα τους με μαχαίρια.
Φυσικά στην κοινωνία των Bugis πέρα από τα μπισού υπάρχουν και γυναίκες και άντρες όπως τις/τους γνωρίζουμε στη Δύση και σε άλλες κοινωνίες. Ωστόσο οι Bugis έχουν κι άλλα δύο φύλλα, τα calalai (καλαλάι, αντροθηλυκά, androfemales) που είναι ανατομικά θηλυκά και ζουν ως άντρες και τα calabai (καλαμπάι, γυνοαρσενικά, gynomales) που είναι ανατομικά αρσενικά και ζουν ως γυναίκες. Στη γλώσσα τους, καλαλάι σημαίνει "ψευδοάντρας" ενώ καλαμπάι σημαίνει "ψευδογυναίκα", μα δεν βιώνουν κάποιο κοινωνικό αποκλεισμό ούτε και η κατάστασή τους θεωρείται αρνητική. Οι Bugis πιστεύουν πως τα ανδροθηλυκά και τα γυνοαρσενικά είναι σημαντικότατα φύλα για την κοινωνία τους.
Ο Δρ Greg Acciaioli προτείνει πως το έμφυλο σύστημα (gender system) των Bugis μπορεί να αναπαρασταθεί ως μια πυραμίδα (gender pyramid) με τα μπισού στη κορυφή, και τις γυναίκες, τους άντρες, τα καλαλάι και τα καλαμπάι στις τέσσερις γωνίες της βάσης της πυραμίδας. Αυτό εξηγεί και γιατί τα μπισού εκλαμβάνονται ως μεταφυλικά (metagender) ή παραφυλικά (paragender) άτομα και όχι απλά ως ένα φύλο όπως τα άλλα (σαν να ανήκουν σε άλλο πεδίο φύλου, gender plane) καθώς ως πέμπτο φύλο είναι "ψηλότερα" από τα τέσσερα φύλα αλλά ταυτόχρονα τα συνδυάζουν καθώς οι τέσσερις γωνίες της βάσης της πυραμίδας ενώνονται σε μία κορυφή.
Τα ανδροθηλυκά (καλαλάι) έχουν θηλυκή ανατομία και δεν επιθυμούν να την αλλάξουν, ούτε θα ήθελαν να ήταν αρσενικά. Είναι θηλυκά που κάνουν ό,τι κάνουν οι άντρες, και είναι αυτός ο συνδυασμός σώματος και ρόλου φύλου που τους επιτρέπει να έχουν την κοινωνική ταυτότητα των καλαλάι. Αναγνωρίζονται ως καλαλάι και όχι ως άντρες. Παρόμοια και τα καλαμπάι (γυνοαρσενικά) είναι ανατομικά αρσενικά που δεν επιθυμούν σωματικές αλλαγές, ούτε θα ήθελαν να ήταν θηλυκά, μα ζουν κοινωνικά όπως ζουν και οι γυναίκες. Ωστόσο ο ρόλος των ανδροθηλυκών διαφέρει από το ρόλο των γυνοαρσενικών καθώς ενώ τα ανδροθηλυκά έχουν αντιγράψει σχεδόν το σύνολο της κοινωνικής ζωής των αντρών, τα γυνοαρσενικά έχουν δημιουργήσει ένα πολύ ξεχωριστό ρόλο φύλου και δε δέχονται τους περιορισμούς που η κοινωνία των Burgis επιβάλλει στις γυναίκες, όπως π.χ. να μην βγαίνουν έξω μόνες τους το βράδυ.
Η ομάδα ερευνητών γνώρισε την/τον/το/zie Rani, ένα ανδροθηλυκό (καλαλάι: θηλυκή ανατομία με αντρικό κοινωνικό φύλο) που εργάζεται μαζί με τους άντρες ως σιδηρουργός κατασκευάζοντας μαχαίρια, φοράει αντρικά ρούχα, καπνίζει τσιγάρα όπως οι άντρες (στις γυναίκες δεν επιτρέπεται), περπατάει μόνη/μόνος/μόνο/μόν@ έξω το βράδυ όπως και οι άντρες (κι αυτό δεν επιτρέπεται στις γυναίκες) και ζει παντρεμένη/ος/ο/@ με μια γυναίκα (θηλυκή ανατομία με γυναικείο κοινωνικό φύλο) και ένα παιδί (τη/τον/το/@ Ema) που είναι υιοθετημένο. Σημείωση: στα Ισπανικά το θηλυκό γένος είναι με a ενώ το αρσενικό με o και για να μη λένε a/o το χουν συνδυάσει σε @, μια συνήθεια που ήδη έχει αρχίσει να εμφανίζεται και σε κάποια ελληνόγλωσσα έγγραφα (οπότε μπορούμε να λέμε ανώνυμ@ αντί για ανώνυμες/οι).
Τα γυνοαρσενικά (καλαμπάι) έχουν "ειδικευτεί" σε ορισμένους ρόλους στους γάμους στην κοινωνία των Bugis. Το γυνοαρσενικό (άνθρωπος με αρσενική ανατομία και κοινωνικό φύλο που πλησιάζει το γυναικείο αλλά δεν το αντιγράφει πλήρως, όπως κάνουν π.χ. τα ανδροθηλυκά που ζουν εντελώς ως άντρες) βοηθά με την οργάνωση του γάμου, τη διακόσμηση, το φαγητό κλπ. Οι γάμοι συχνά έχουν μέχρι και χίλιους επισκέπτες, και η δουλειά των καλαμπάι είναι πολλή. Όταν γίνεται ο γάμος, μερικά γυνοαρσενικά μένουν στην κουζίνα ενώ άλλα φροντίζουν οι επισκέπτες να βρουν τη θέση τους.
Τα μπισού, τα καλαλάι, και τα καλαμπάι μας δείχνουν οτι μια κοινωνία μπορεί να ενσωματώσει περισσότερα των δύο φύλων. Ενώ στη Δύση υπάρχουν δυο φύλα (με το ένα να είναι κυρίαρχο), οι Bugis έχουν πέντε φύλα. Δεν θα ήταν όμορφο και στη Δύση να έχουμε πολλά φύλα; Δεν θα ήταν όμορφο να είχαμε άπειρα φύλα, δηλαδή να επιτρέπουμε σε κάθε άτομο να αυτοκαθορίζει το δικό του φύλο;
Και λίγη κριτική τώρα... Η έμφυλη πραγματικότητα της κοινωνίας των Bugis δεν είναι εντελώς φυλοαπελευθερωμένη (gender liberated): απλά αντί να υπάρχουν δύο ρόλοι (κοινωνικά φύλα), υπάρχουν πέντε. Είναι καλύτερα από τη Δύση καθώς έχεις περισσότερους ρόλους για να διαλέξεις, αλλά και πάλι πρέπει να ζήσεις σύμφωνα με κάποιο από τα πέντε κοινωνικά φύλα. Παρατηρούμε πως στην κοινωνία των Bugis δεν φαίνεται να υπάρχουν αναφορές για άτομα που επιθυμούν σωματικές αλλαγές (τρανσεξουαλικά άτομα) ή άτομα που αλλάζουν ψυχολογικό φύλο κατά τη διάρκεια του χρόνου (genderfluid) αν και μια υπόθεση είναι πως τα φυλομεταβλητικά μη-δυαδικά άτομα, αν υπάρχουν στην κοινωνία των Bugis, ίσως να συγκεντρώνονται στον κοινωνικό ρόλο των μπισού. Μια άλλη υπόθεση είναι πως η φυλομεταβλητικότητα και η επιθυμία για σωματαλλαγή "μετριάζεται" κάπως από την αυξημένη (σε σχέση με μας) ελευθερία που δίνει το πεμπτοφυλικό σύστημα (cenqogender?) των Bugis σε σχέση με το Δυτικό διφυλικό σύστημα (gender binary). Πιθανότατα οι Bugis να γνωρίζουν και άτομα που είναι τρανσεξουαλικά ή φυλομεταβλητά και να μην κοινοποιούν αυτές τις διαφοροποιήσεις, όπως π.χ. ένας Δυτικός δε θα μίλαγε εύκολα σε έναν ξένο τουρίστα για την ύπαρξη των τραβεστί αφού θεωρείται θέμα ταμπού.
Πάντως το σίγουρο είναι πως ενώ η κοινωνια των Bugis δίνει αυξημένη ελευθερία στα μέλη της όσον αφορά θέματα φύλου σε σχέση με τη φυλοκαθυστερημένη (gender-retarded) Δυτική κοινωνία, η ιδεατή κατάσταση είναι η απόλυτη ελευθερία φύλου (gender freedom) όπου το κάθε άτομο θα καθορίζει το ίδιο τη συμπεριφορά του και το ρόλο του και δε θα χρειάζεται να δεχτεί με το ζόρι ένα ρόλο κοινωνικού φύλου αν δεν το θέλει. Σε μια κοινωνία με ελευθερία φύλου ένα άτομο που βρίσκει ότι κανένας ήδη υπαρκτός ρόλος φύλου δεν του ταιριάζει θα μπορούσε να δημιουργήσει το δικό του ρόλο απλά αρχίζοντας να τον ζει, ή θα μπορούσε να αγνοήσει εντελώς τα θέματα φύλου. Έτσι το φύλο θα γινότανε από μια φυλακή ένας παιχνιδότοπος όπου το κάθε άτομο θα μπορούσε να παίξει το δικό του παιχνίδι (π.χ. γυναίκα ή άντρας), ή να μην παίζει κανένα παιχνίδι (άφυλο άτομο), ή να παίζει ένα παιχνίδι πολύ ουδέτερο (neutrois, νιουτρουά, ουδετερόφυλο) ή και όλα τα παιχνίδια μαζί (πανφυλικό άτομο) ή συνδυασμό παιχνιδιών (π.χ. ανδρόγυνο) ανάλογα με τα γούστα του, και το φύλο (είτε ως ψυχολογικό, είτε ως κοινωνικό δηλαδή ρούχα και ρόλοι, αντωνυμίες, ονόματα κλπ). Ένα genderqueer άτομο που του αρέσει να "παίζει" με το φύλο σε μια ελεύθερη κοινωνία θα μπορούσε τη μια μέρα να έχει γυναικείο όνομα, να προτιμά ουδέτερες αντωνυμίες και να ντύνεται με αντρικά, και μια άλλη μέρα να έχει αντρικό όνομα, γυναικείες αντωνυμίες και να ντύνεται με γυναικεία, άλλες μέρες να έχει ουδέτερο όνομα, αντρικές αντωνυμίες και να ντύνεται με συνδυασμό γυναικείων και αντρικών ρούχων ή με unisex ρούχα, κι όλα αυτά ανεξάρτητα με θέματα σεξουαλικότητας. Ίσως σε μια απόλυτα ελεύθερη κοινωνία να ξεχνιόταν και εντελώς το φύλο ως έννοια κοινωνικής ταυτότητας, όπως μάλλον θα γινόταν με τις εθνικές και θρησκευτικές ταυτότητες, και να είχαμε απλά συμπεριφορές και προτιμήσεις (όπως π.χ. σήμερα φοράς πουκάμισο ή φούστα συγκεκριμένου χρώματος, και μπορεί να προτιμάς συνέχεια το ίδιο χρώμα, χωρίς αυτό από μόνο του να σε κάνει να έχεις μια ορισμένη κοινωνική ταυτότητα, αν όμως σου επιτίθονταν λόγω του ρούχου τότε θα αναζητούσες άλλα άτομα με ίδιες προτιμήσεις και θα αναπτύσσατε μια κοινή ταυτότητα για να αμυνθείτε).
Πιθανώς η δημιουργία πολλών εναλλακτικών κοινωνικών ταυτοτήτων φύλου να βοηθούσε η Δυτική κοινωνία να γίνει πιο φυλοαπελευθερωμένη. Στο Πακιστάν πρόσφατα τα άτομα hijra (ήζρα) αναγνωρίστηκαν νομικώς ως τρίτο φύλο (οπότε η ταυτότητα θα λέει hijra και όχι άντρας). Αν και το τελειότερο θα ήταν να μην υπήρχαν ταυτότητες και ούτε εμπλοκή του νόμου σε θέματα φύλου (ούτε και στο γάμο κλπ.), η ύπαρξη περισσότερων κατηγοριών από γυναίκες και άντρες μπορεί να επιτρέψει σε αρκετά άτομα να ζήσουν κάπως πιο άνετα, μέχρι η κοινωνία να είναι έτοιμη να αναγνωρίσει το φύλο ως κάτι που το αυτοκαθορίζει το κάθε άτομο μόνο του σύμφωνα με την ψυχολογία του και όχι κάτι που το ετεροκαθορίζει η κοινωνία σύμφωνα με τα στερεότυπά της και τις ιδεοληψίες των φορέων της εξουσίας (είτε μιλάμε για το ιατρικό κατεστημένο που χειρουργεί intersex παιδιά παρά τη θέλησή τους, είτε για το κράτος που απαιτεί οι τρανς κοπέλες να εγχειριστούν πριν πάρουν γυναικεία ταυτότητα, είτε ο δάσκαλος που μαλώνει τα αγοροκόριτσα που δεν παίζουν με κούκλες, είτε η οικογένεια που αντί να προστατέψει την ατομικότητα των παιδιών της τα παραδίδει στην εξουσία της κοινωνίας, είτε τυχαίοι περαστικοί που κοροϊδεύουν άτομα με κινήσεις, ρουχισμό ή χτένισμα που παραπέμπει σε θέματα φύλου, κλπ).
Πρέπει κάποτε να καταλάβουμε πως ανεξάρτητα από το αίτιο του φύλου (κοινωνική κατασκευή, βιολογικό φαινόμενο, δυναμικός συνδυασμός βιολογίας με κοινωνικές κατασκευές, ή καθαρά ατομική προτίμηση) ουσιαστικά σήμερα στην κοινωνία τα άτομα που δεν ταιριάζουν στους δυο αναγνωρισμένους ρόλους γυναίκα-άντρας αντιμετωπίζονται όπως αντιμετωπίζεται ένα άτομο με συγκεκριμένο χρώμα δέρματος σε μια ρατσιστική κοινωνία.
Μπορούμε έτσι να μιλήσουμε για φυλορατσισμό (gender racism), δηλαδή το μίσος εναντίον κάθε ανθρώπου που διαφοροποιείται από το "συνηθισμένο" όσον αφορά χαρακτηριστικά που συνήθως γίνονται αντιληπτά ως έμφυλες εκδηλώσεις (πχ όνομα, αντωνυμίες, ρούχα, προτιμήσεις χρωμάτων, συμπεριφορές, κινήσεις, τρόπος γραφής και ομιλίας, χόμπυ, τρόπος διαπροσωπικής επικοινωνίας, παλιότερα ακόμη και επάγγελμα). Όπως ο μαύρος κάποτε φοβόταν να περπατήσει σε ένα δρόμο λευκών αργά το βράδυ, σήμερα μια τρανς κοπέλα φοβάται μη την βιάσει ή την σκοτώσει κάποιος φυλορατσιστής που θα καταλάβει οτι γεννήθηκε "αγόρι". Για να μπορέσουμε να φτάσουμε σε μια κοινωνία με ελευθερία φύλου πρέπει να έχουμε ως τελικό στόχο την έννοια του ατομικού αυτοκαθορισμού, ανεξάρτητα αν δημιουργούμε ή όχι περισσότερες κατηγορίες κοινωνικών φύλων στην πορεία.
http://en.wikipedia.org/wiki/Bugis
http://en.wikipedia.org/wiki/Bissu
http://en.wikipedia.org/wiki/Calalai
http://en.wikipedia.org/wiki/Calabai
http://en.wikipedia.org/wiki/Mukhannathun
http://en.wikipedia.org/wiki/Khanith
http://www.insideindonesia.org/edition-66/sulawesis-fifth-gender
http://www.iias.nl/iiasn/29/IIASNL29_27.pdf
Bibliography
– Andaya, L., 'The Bissu: A Study of a Third Gender in Indonesia',
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Εδώ σχολιάζεις εσύ - Comment Here
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.