Οικογένειες Ουράνιο Τόξο: Πήγαμε με την Πάολα στην Πρώτη Προβολή του Ντοκιμαντέρ για τα Καλιαρντά

http://www.lifo.gr/team/arts/54179

December 29, 2014

Μαρία Λούκα, Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Κατσής

Η αλήθεια είναι ότι πριν δω το ντοκιμαντέρ για τα Καλιαρντά δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσες λέξεις απ΄ αυτές που χρησιμοποιώ στην καθημερινότητα μου έχουν τις ρίζες τους σ' αυτό το γλωσσικό κώδικα που χρησιμοποιούσαν οι ομοφυλόφιλοι και οι τρανς στην Ελλάδα από τη δεκαετία του '40 μέχρι και τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Το Σάββατο το βράδυ το έμαθα και μαζί μ' αυτό έβλεπα να περνούν από μπροστά μου άγνωστα στιγμιότυπα από την ιστορία των ομοφυλόφιλων, των τρανς, τωνπαρενδυτικών και όλων αυτών των σεξουαλικών ταυτοτήτων που για πολλά χρόνια συνωστίζονταν στην ταμπέλα του «παθολογικού» και που ήρθε στα early 90's να απενεχοποιήσει η queer theory.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η Πάολα Ρεβενιώτη είναι γνωστή ως τρανς γυναίκα και ακτιβίστρια του κινήματος για τη σεξουαλική απελευθέρωση. Τα τελευταία χρόνια όμως προστέθηκε δίπλα σ' αυτές τις ιδιότητες -καταχρηστικά το αναφέρω γιατί αυτή η κουβέντα στον πυρήνα της διεκδικεί την υπέρβαση της ταμπέλας και της κατηγοριοποίησης- κι αυτή της δημιουργού. Μέσα από την Paola Team Documentaries επιδιώκει έναν κινηματογραφικό πειραματισμό πάνω στα ερωτήματα της σεξουαλικότητας και της ύπαρξης μέσα από απροσδόκητες συναντήσεις και κρυμμένους τόπους στον αστικό ιστό. Σ' αυτό το πλαίσιο η ομάδα παρήγαγε το πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ της με θέμα τα Καλιαρντά και μαζί με το βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου που κυκλοφόρησε το 1971 αποτελεί τη μοναδική απόπειρα καταγραφής τους. Μετά από ενάμιση χρόνο δουλειάς το ντοκιμαντέρ ήταν έτοιμο και η πρώτη επίσημη του προβολή προγραμματίστηκε για το Σάββατο 27 Δεκεμβρίου στο Booze upstairs.

Πήγα και βρήκα την Πάολα στο διαμέρισμα της πριν την εκδήλωση για να τα πούμε ανάμεσα σε σπάνιες αφίσες, παλιά τεύχη από το περιοδικό Κράξιμο και ένα ζωηρό σκυλάκι στα πόδια μας. «Εντάξει, εχώ λίγο άγχος» μου εξομολογήθηκε. Τη ρώτησα αν η ίδια πρόλαβε καθόλου τα Καλιαρντά. «Τα πρόλαβα στην παρακμή τους. Έβγαινα σα μικρό παιδάκι στην Ομόνοια στα 14-15 μου. Ήταν ένα παζάρι τότε η Ομόνοια, παντού γινόταν ψωνιστήρι» μου λέει. Μετά θυμήθηκε το πρώτο της τετ α τετ με τον Ηλία Πετρόπουλο. «Είχα γνωρίσει τον Πετρόπουλο στα 16. Ήμουν με μια τρανς φίλη και κάναμε οτοστόπ για να πάμε από το Ζάππειο στην Ομόνοια. Είχε ένα Wolsvagen αυτός. Μπήκαμε μέσα και κάτι λέγαμε στα καλιαρντά για να μη μας καταλάβει. Πετάχτηκε ο Πετρόπουλος και μας διόρθωσε. Αργότερα γίναμε φίλοι».

Ο Ηλίας Πετρόπουλος ήταν ο πρώτος διανοούμενος που ασχολήθηκε με τα καλιαρντά. Το 1971 στην πρώτη έκδοση του ερμηνευτικού – ετυμολογικού λεξικού του «Καλιαρντά» κατέγραψε τις πρώτες 3000 λέξεις. Αρκούσαν για να πυροδοτήσουν την οργή του σεμνότυφου χουντικού καθεστώτος. Την ίδια μέρα ασκήθηκε δίωξη. Οι κατηγορίες ήταν περιύβρισης δημοσίας αρχής και του βασιλικού εμβλήματος, κακόβουλος περιύβρισης της Ανατολικής Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας και κυκλοφορία ασέμνων. Καταδικάστηκε ως πορνογράφος και τελικά αποφυλακίστηκε λόγω ανήκεστου βλάβης. Βέβαια δε φαίνεται και τόσο μακρινό το 1971, αν σκεφτεί κανείς ότι πριν από κάποιες μέρες το 2014 η Αστυνομία της Κύπρου έκανε έφοδο σε έκθεση της Πάολα στη Λευκωσία και «ξήλωσε» φωτογραφίες γυμνών ανδρών. Το γεγονός όμως ότι ο Ερμής του Πραξιτέλη παραμένει στη θέση του ακόμα μας κάνει να νιώθουμε αισιόδοξες.

Το ντοκιμαντέρ της ομάδας όμως δεν περιορίζεται σε μια καταγραφή και ανάλυση αυτού του γλωσσικού φαινομένου. Πολύ περισσότερο λειτουργεί ως κλειδαρότρυπα που μπορούμε στιγμιαία να δούμε τα πολιτισμικά και κοινωνικά συμφραζόμενα των αποκλεισμένων κοινωνικών ομάδων της εποχής. «Στην αρχή δεν το χα πάρει πολύ στα σοβαρά αλλά από τα πρώτα γυρίσματα διαπίστωσα ότι δεν είναι τα καλιαρντά αλλά μέσα από αυτά φαίνεται μια μεγάλη περίοδος της ομοφυλόφιλης ζωής στην Ελλάδα. Τιμάμε τους ανθρώπους που διεκδίκησαν την καύλα τους στο δρόμο» μου εξηγεί η Πάολα. Φεύγοντας από το σπίτι τη ρώτησα για ποιο λόγο άρχισε να ασχολείται με κάμερες και μοντάζ και η απάντηση της απλώς επιβεβαίωσε την αυθεντικότητα της, είτε τη γουστάρει, είτε δεν τη γουστάρει κανείς: «Τι θα κάνω δηλαδή τώρα εγώ; Σ' αυτή την ηλικία; Να κάτσω σπίτι μου να ονειρεύομαι τεκνά; Τα χω πάρει με το κιλό. Αν δεν κάνω κάτι θα σκουριάσω. Δεν είναι θέμα φιλοδοξίας».

Κατηφορίζοντας την οδό Αθηνάς είπαμε πολλές ιστορίες για τις παλιές πιάτσες της Αθήνας, τα ζόρικα χρόνια με τις καθημερινές επιθέσεις της Αστυνομίας, για την έκρηξη σεξουαλικότητας μετά την πτώση της δικτατορίας, τους σπουδαίους ανθρώπους που γνώρισε όπως ο Ταχτσής, τη σημερινή αναζωπύρωση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας. Κάπως έτσι και παρέα με το Μανώλη και το Δημήτρη που παίζουν στο ντοκιμαντέρ φτάσαμε στο Booze που ανυπομονούσε για μια σπουδαία βραδιά. Γιατί όπως αποδείχθηκε η προβολή του ντοκιμαντέρ ήταν το απόλυτο εναλλακτικό event απέναντι στο γλυκανάλατο Christmas spirit. Πάνω από 600 άτομα παρακολούθησαν αυτή τη μηχανή του χρόνου της LGBT κοινότητας. Για την ακρίβεια τόσοι προσπάθησαν να την παρακολουθήσουν, γιατί σ' έναν χώρο όπου και τα δύο του επίπεδα ήταν ασφυκτικά γεμάτα με καθιστούς και όρθιους, αρκετοί απλώς περιοριστήκαμε σε μικρά χοροπηδήματα ανάμεσα σε κεφάλια για να κλέψουμε καμία σκηνή.

Το ντοκιμαντέρ μας μετέφερε σε μια σκληρή μετεμφυλιακή περίοδο, όπου το τρίπτυχο «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια» είχε αναδυθεί ως αξιακός καταστατικός χάρτης δημιουργώντας ένα ασφυκτικό καθεστώς καταπίεσης απέναντι σε όσους διεκδικούσαν σεξουαλική ελευθερία, πόσο μάλλον απέναντι σ' αυτούς που απέκλιναν από το ετεροκανονιστικό πρότυπο. Έτσι αναπτύχθηκαν τα καλιαρντά ως κοινωνιόλεκτος των ομοφυλόφιλων και των τρανς, καταρχήν για να συνεννοούνται μεταξύ τους και να προστατεύονται από ένα βαθιά θρησκόληπτο αστυνομικό κράτος. Ήταν γλώσσα του δρόμου, ένα ευρύ λεξιλόγιο που αντλούσε τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες της ελληνικής γλώσσας με τις λέξεις να γεννιούνται από αναγραμματισμούς, ηχομίμηση, συνειρμούς, και δάνεια ξένων γλωσσών (γαλλικά, τούρκικα, αγγλικά, ιταλικά, ρομά). Μέσα από το ερωτικό νταλαβέρι που γίνονταν στα λιμάνια ταξίδεψε στην ελληνική επαρχία αλλά και στα λιμάνια της Μεσογείου.

Όλα αυτά δοσμένα μέσα από τις νοσταλγικές αφηγήσεις on camera της Παολα για το Ζάππειο και της Νάνας για τη «Στάσα» και τις αναλύσεις του Ντίνου Χριστανόπουλου, του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, του Θανάση Σκρουμπέλου και πολλών ακόμα. Γέλαγα με το «μπαγκέτο» που σημαίνει πέος και είναι εμπνευσμένο από την τότε διαφήμιση των ΕΛΤΑ, θαύμαζα τη μαεστρική διάθεση κριτικής απέναντι στους φορείς εξουσίας με λέξεις όπως ο «πρωτονταβάς» που σημαίνει Πρωθυπουργός και μάθαινα ότι λέξεις όπως «κουλή», «τζάσε» και «τεκνό» διασώθηκαν εσνωματωμένες πλέον στο λεξιλόγιο της δικής μας γενιάς.

Και κάπου εκεί προς τα τέλη της δεκαετίας του '80 παραγκωνίστηκε αυτό το γλωσσικό ιδίωμα και οδηγήθηκε στη αχρηστία. «Ήταν μια γλωσσική ποικιλία με κρυπτική λειτουργία. Μια διάλεκτος που βασιζόταν πολύ στα χαρακτηριστικά των χρηστών της και εν προκειμένω της σεξουαλικότητας. Σήμερα που η ομοφυλοφιλία διεκδικεί την ορατότητα τα καλιαρντά δεν υπάρχουν γιατί η λειτουργία του στηρίχτηκε στον αντίποδα, στη σφαίρα του κρυφού» μου εξηγεί ο γλωσσολόγος και Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Κώστας Κανάκης. Τα καλιαρντά πιάσανε στασίδι στο θέατρο μέσα από την Επιθεώρηση και φτάσανε στο σαλόνι μας μέσα από τις αλήστου μνήμης εκπομπές της Μαλβίνας Κάραλη. Κάποια στιγμή μάλιστα παρα λίγο να θεωρηθούν και mainstream αφού κάθε περιοδικό life που σεβόταν το μύθο του διάνθιζε τα κείμενα του με αυτή την αργκό της πιάτσας.

Αυτή η διαδρομή και τα ερωτήματα που τη συνοδεύουν ξεδιπλώθηκαν σε μια πολύ ζωηρή συζήτηση που ακολούθησε ανάμεσα στην Πάολα, το Γρηγόρη Βαλλιανάτο, τον Κώστα Κανάκη και το George Le Nonce. Και βέβαια μια τέτοια βραδιά τελείωσε όπως της άρμοζε: μ' ένα πάρτι. «Είμαι πολύ ικανοποιημένος. Ο κόσμος ήρθε και πέρασε καλά. Εμείς είμαστε μια παρέα ουσιαστικά από επαγγελματίες που ασχολούμαστε σε εθελοντική βάση με όλο αυτό και μόλις καταλαγιάσει λίγο η κούραση και η ένταση θα σκεφτούμε το παρακάτω» μου λέει στο καληνύχτισμα ο Βαγγέλης Τσάκας εκ μέρους του Paola Team Documentaries. Και όποιος ή οποία δεν πρόλαβε να το δει μπορεί να το αγοράσει, αν έρθει σε επικοινωνία με την ομάδα μέσω της επίσημης σελίδας της στο facebook.

Στην επιστροφή, έτσι όπως παρατηρούσα τις συμμετρικά αντίθετες εναλλαγές αλλά κατοπτρικά ανάλογες εικόνες αυτής της πόλης, από το φασαριόζικο ποδοπάτημα στα μπαράκια της Κολοκοτρώνη μέχρι την απόκοσμη ερημιά της Πανεπιστημίου, θυμήθηκα τη διαπίστωση που είχε κάνει η Πάολα την πρώτη φορά που μιλήσαμε πριν ενάμιση χρόνο περίπου, ότι «ζούμε σε μια αντιερωτική εποχή». Αναρωτιόμουν λοιπόν αν θα πρέπει να εφεύρουμε πάλι νέους κώδικες για να ζωντανέψουν τη φαντασία και να εκφράσουν την επιθυμία.

http://www.vice.com/gr/read/pigame-me-tin-paola-sti-proti-provoli-tou-documentary-gia-ta-kaliantra

Ξέρετε τι είναι τα Καλιαρντά; Η κρυφή γλώσσα τον ομοφυλόφιλων της Ελλάδας από τη δεκαετία του '40 μέχρι και την αρχή της μεταπολίτευσης ζωντανεύει ξανά μέσα από το πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ της Πάολα Ρεβενιώτη και της κινηματογραφικής ομάδας Paola Team Documentaries. Θέματα όπως η σεξουαλικότητα, ο έρωτας, τα στέκια και τα προβλήματα των ανθρώπων όπως αυτά εξελίχθηκαν μέσα στα χρόνια παρουσιάζονται μέσα από εξομολογήσεις ατόμων της πιάτσας, ανθρωπολόγων, γλωσσολόγων, συγγραφέων και ποιητών, στο Booze: Upstairs.

Μετα την προβολη των καλιαρντων θα γινει κουβεντα με τους Γρηγορη Βαλλιανατο, Κωστα Κανακη και George Le Nonce...Συντονισμο κανει ο Εμμανουηλ Τσιμπιδης.

Τελος παρτυ με Djs Trela Kasela, Seraphic Deviltry, Ioannas Kanellopoyloy!