Transgender Έφηβοι στον Βαρετό Κόσμο της Αθήνας

Κείμενο: Μαρία Λούκα, Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Κατσής

Ξεκινώντας να γράφω είχα στο μυαλό μου τους στίχους από ένα παλιό τραγούδι της ελληνικής ροκ σκηνής: « Πες μου μαμά/Πες μου τι γίνεται μ’ εκείνα τα παιδιά/που αν και γεννιούνται κανονικά/δε μεγαλώνουν κανονικά/δεν ονειρεύονται κανονικά/ούτ’ ερωτεύονται κανονικά». Τότε που ο Γιάννης Αγγελάκας σάρκαζε την επίκληση της προστασίας της παιδικότητας ως μηχανισμού αναπαραγωγής προτύπων και συμπεριφορών, όπου το παιδί γίνεται ο τόπος προβολής των φαντασιώσεων των ενηλίκων στερούμενο από οποιαδήποτε δυνατότητα διακυβέρνησης του σώματος και του εαυτού. Η πιο άκαμπτη αναπαραγωγή σ’ αυτό το μηχανισμό είναι αναμφισβήτητα το φύλο. Η «αστυνομία του φύλου» ασκεί την πιο σκληρή επιτήρηση ήδη από την κούνια για να περιφρουρήσει την ομαλή εξέλιξη σ’ έναν ετεροφυλόφιλο ενήλικα.

Αναρωτιόμουν λοιπόν τι γίνεται μ’ αυτά τα παιδιά που νιώθουν κάπως άβολα και κλειστοφοβικά  στην ταμπέλα του «κανονικού»,  με τα αγοράκια για παράδειγμα που κλέβουν το κραγιόν της μητέρας τους και μελαγχολούν με τα αυτοκινητάκια, με τα κοριτσάκια που τους τη σπάει το ροζ και σιχαίνονται τη Barbie, με εκείνα τα παιδιά που στα πρώτα στάδια της ψυχοσεξουαλικής τους ανάπτυξης δε νιώθουν έλξη για το άλλο φύλο και κυρίως δε νιώθουν οικεία στο βιολογικό τους φύλο. Στην προοδευτική ακαδημαϊκή σκέψη τα λένε «transgender παιδιά» και σε αρκετές χώρες αναπτύσσουν στρατηγικές υποστήριξης στην εφηβεία και την ενηλικίωση τους, ώστε να κατοχυρώσουν το δικαίωμα της αυτενέργειας και αυτοδιάθεσης και να ζήσουν με τον τρόπο που θα επιλέξουν. Στην Ελλάδα όπου απειλούνται με αφορισμό οι βουλευτές που θα ψηφίσουν την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, οι γονείς συνήθως  βάφουν πιο έντονο μπλε ή ροζ το παιδικό δωμάτιο. Κι αν η ταυτότητα φύλου δεν αντιστοιχίζεται πλήρως στο χρώμα, το έργο της «συμμόρφωσης» αναλαμβάνουν οι ψυχίατροι.

Η Συλβί ήταν ένα τέτοιο παιδί. Στην καταχώριση 'φύλο' το πιστοποιητικό γέννησης έγραφε αρσενικό. Ενηλικιώθηκε σχετικά πρόσφατα. Συναντηθήκαμε στα γραφεία του Συλλόγου Υποστήριξης Διεμφυλικών , όπου και δραστηριοποιείται από το Μάρτιο. «Οι ιστορίες των τρανς παιδιών είναι παρόμοιες» μου λέει. «Τα σημάδια εμφανίζονται σε πολύ μικρή ηλικία. Σε μένα ξεκίνησε από τα έξι, έπαιρνα τα καλλυντικά της μαμάς μου και μου άρεσαν τα γυναικεία ρούχα. Πέρασα μια περίοδο σύγχυσης και κατάθλιψης. Στα επτά με πήγαν πρώτη φορά σε ψυχολόγο. Πήγε να με αποτρελάνει, μου έλεγε ότι έχω σχιζοφρένεια ή ότι είμαι διαταραγμένη προσωπικότητα. Γενικά οι ψυχολόγοι στην Ελλάδα είναι πολύ πίσω. Όταν έρχεται ένα παιδί στα επτά και σου λέει ότι θα προτιμούσε να έχει γεννηθεί γυναίκα, περιμένει μια καλύτερη αντιμετώπιση. Να σου πω την αλήθεια, πιστεύω ότι προϋπάρχει αυτή τάση από τη στιγμή της γέννησης σου».

Τα περισσότερα τρανς παιδιά φανερώνονται από τα πρώτα παιδικά τους χρόνια με την προτίμηση και την υιοθέτηση χαρακτηριστικών του άλλου φύλου. Το οικογενειακό περιβάλλον είναι ο κρίσιμος παράγοντας για την εξέλιξη του παιδιού και η αποδοχή ή η δυσανεξία του στη διαφορετικότητα αφήνει ανεξίτηλο μάλλον ίχνος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Η Συλβί απ’ αυτή την άποψη στάθηκε τυχερή. Η οικογένεια της αναδείχθηκε πολύτιμος συμπαραστάτης σ’ αυτή τη διαδρομή και σήμερα που βρίσκεται στη διαδικασία της μετάβασης, οι γονείς ανέλαβαν πλήρως το κόστος της εγχειρητικών επεμβάσεων αναπροσδιορισμού φύλου που πρόκειται να κάνει. «Η οικογένεια μου το κατάλαβε από νωρίς. Εγώ κάποιες φορές ένιωθα ενοχικά, γιατί η μητέρα μου είχε ορισμένες ψυχολογικές μεταπτώσεις και δεν ήθελα να την επιβαρύνω. Όταν τελείωσα το σχολείο, τους το ανακοίνωσα και ήταν σα να το περίμεναν».

Για την ελληνική οικογένεια που είναι αντανάκλαση του συντηρητικού και ηθικοπλαστικού κοινωνικού πλαισίου, αυτή η αντιμετώπιση συνιστά μάλλον την εξαίρεση στον κανόνα. Ο κοινωνικός αποκλεισμός των τρανς ατόμων που γίνεται πεπρωμένο στις περισσότερες περιπτώσεις για την υπόλοιπη ζωή τους, ξεκινά ακριβώς από τον «καθαγιασμένο» οικογενειακό θεσμό.  Οι περισσότεροι τρανς έφηβοι εκδιώχνονται από την οικογένεια τους όταν αποκαλύπτονται. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι τρανς έφηβοι έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονικότητας διεθνώς. Σύμφωνα με αμερικάνικες έρευνες τα ποσοστά αυτοκτονίας στα νεαρά τρανς άτομα είναι δεκαπλάσια απ’ ό, τι στον υπόλοιπο πληθυσμό και τετραπλάσια ανάμεσα στα LGBT άτομα. Τα όσα συμβαίνουν στη γειτονική Ιταλία δεν είναι τόσο μακρινά. Τη «βουτιά» απελπισίας του 15χρονου Αντρέα στη Ρώμη -του αγοριού με το ροζ παντελόνι, όπως γράφτηκε στον Τύπο και τα  social  media- το Νοέμβρη του 2012, ακολούθησαν άλλες δύο αυτοκτονίες εφήβων που δεν ανταποκρίθηκαν στη νόρμα αρρενωπότητας και πλήρωσαν αυτή τους την απειθαρχία.

«Γνωρίζω περιπτώσεις τρανς εφήβων που εκδιώχθηκαν από την οικογένεια σε ηλικία 14-15 ετών. Γνωρίζω περιπτώσεις που υπήρξε ακραία ενδοοικογενειακή βία, ή και απειλές τον πατέρα (που έβαζε το όπλο στον κρόταφό του) ότι αν προχωρήσεις θα αυτοκτονήσω. Η ταυτότητα και έκφραση του φύλου είναι σχεδόν αδύνατον να κατασταλεί, το φύλο είναι ο ίδιος ο εαυτός μας. Η οικογένεια, λοιπόν, δυστυχώς, συχνά, δεν είναι ο πιο ασφαλής χώρος για τους τρανς ανθρώπους» μου εξηγεί η Μαρίνα Γαλανού, πρόεδρος του Σωματείου. Η Μαρίνα αναδεικνύει άλλον ένα χώρο που έχει ιδιαίτερη σημασία -συνήθως αρνητική- για τα transgender παιδιά, το σχολείο. «Νούμερο ένα πρόβλημα στο εκπαιδευτικό περιβάλλον είναι η άγνοια, πρώτα και κύρια η άγνοια των διδασκόντων. Η άγνοια όμως συχνά είναι δίδυμο αδέρφι της προκατάληψης, που δυστυχώς βασιλεύει στα σχολειά μας. Όταν οι τρανς έφηβοι/ες έρχονται σε επαφή μ’ αυτό το εκρηκτικό μίγμα, το αποτέλεσμα είναι οι έμφυλες προσβολές, η χλεύη, οι παρενοχλήσεις, και φυσικά το τρανσφοβικό μπούλινγκ. Και εκεί ασφυκτιά ο/η τρανς έφηβος/η, που είτε θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα και να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις, είτε πολλές φορές εξαναγκάζεται να φύγει από το σχολείο».

Η Teresa de Lauretis , Ιταλίδα συγγραφέας και καθηγήτρια, είχε αναφέρει πριν μερικά χρόνια στο Παρίσι (2007) ότι όλα τα παιδιά είναι «queer» εννοώντας προφανώς την πολλαπλότητα σεξουαλικών επιλογών και ταυτοτήτων που ανοίγονται σ’ ένα παιδί που θα μπορούσε να κάνει ελεύθερη χρήση του σώματος. Το εκπαιδευτικό σύστημα θα ήταν ο καθ’ ύλην αρμόδιος φορέας που θα έπρεπε να υποστηρίξει τα παιδιά σ’ αυτό το βηματισμό αναγνωρίζοντας όλες τις επιλογές ως ισότιμες. Αντ’ αυτού συχνά λειτουργεί ως δεσποτική μηχανή που αποβάλλει συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται ως «αποκλίνουσες».  Το μάθημα συχνά συνοδεύεται από χλευαστικά σχόλια έως και σωματική βία.  Ως εκ τούτου τα ποσοστά της σχολική διαρροής είναι ιδιαίτερα αυξημένα σε τρανς άτομα.

Η Συλβί αναβιώνει τις δικές της άσχημες μνήμες: «Ήταν δύσκολα τα χρόνια στο σχολείο. Εννοώ και από τους καθηγητές και από τους συμμαθητές μου. Στο δημοτικό υπήρχαν αθώα και ανώδυνα πειράγματα. Μου λέγαμε για παράδειγμα ότι μοιάζω με κορίτσι. Εγώ τότε ντυνόμουν ουδέτερα αλλά δε θυμάμαι ποτέ τον εαυτό μου να βγάζει κάτι το αρσενικό. Στο γυμνάσιο υπέστην σκληρό μπούλινγκ που έφτασε μέχρι και την απόπειρα βιασμού και αναγκάστηκα να αλλάξω σχολείο. Σ’ αυτή την ηλικία έπεσε στα χέρια μου ένα περιοδικό που φιλοξενούσε μια συνέντευξη της Τζένης Χειλουδάκη, τη διάβασα και σκέφτηκα ότι αυτό θέλω να κάνω κι εγώ». Ομολογεί ότι και σήμερα ως ενήλικη πλέον υπάρχουν πολλοί χώροι που δε νιώθει άνετα , αφού η τρανσφοβία είναι πολύ ισχυρή και διεισδύει σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής. «Εγώ για παράδειγμα πλέον δε χρησιμοποιώ τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς παρά μόνο το αυτοκίνητο μου. Έχω πολύ νωπό ακόμα στη μνήμη μου ένα περιστατικό. Πέρσι το Μάιο ήμουν στο λεωφορείο, φορούσα ακουστικά και άκουγα μουσική. Ξαφνικά με πλησίασε ένας άνδρας με ένα μαχαίρι και φώναξε  ‘’θα σε σκοτώσω ρε πούστη’’. Ο οδηγός δεν ήθελε καν να φωνάξει την αστυνομία».

Οι Πολιτείες πάντως που δεν αντιλαμβάνονται το παιδί ως απλή αναπαραγωγική μηχανή που ανάγεται σε συγκεκριμένη ταυτότητα, φύλο και σεξουαλικό προσανατολισμό μεριμνούν σταδιακά για τη διαμόρφωση ενός υποστηρικτικού πλαισίου για τους τρανς έφηβους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ολλανδία και τη Γερμανία υπάρχουν ομάδες συμβουλευτικής για τα τρανς παιδιά και τους γονείς τους. Για παράδειγμα τοπικά σχολικά και πανεπιστημιακά διοικητικά συμβούλια σε όλη την ανάγκη έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι τάσεις εκφοβισμού και αποκλεισμού που βιώνουν οι διεμφυλικοί νέοι. Το Τμήμα για τα Παιδιά , τα Σχολεία και τις Οικογένειες της βρετανικής κυβέρνησης παρέχει καθοδήγηση στα σχολεία της χώρας για την τρανσφοβική βία, ενώ έχουν εκδοθεί και προγράμματα διδασκαλίας που απευθύνονται στους διευθυντές των κολεγίων και των ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Σε μια σειρά από σχολεία στην Πολιτεία της Καλιφόρνια δεν υπάρχει διαχωρισμός φύλου στις τουαλέτες, για να αρθούν οι διακρίσεις ακόμα και σε επίπεδο σημειολογίας της καθημερινότητας. Το Πανεπιστήμιο του Τορίνο εκδίδει σπουδαστικές κάρτες ταυτότητας με το όνομα επιλογής του σπουδαστή, ακριβώς για να διευκολύνει τα διεμφυλικά άτομα. Η Γερμανία από την 1η του Νοέμβρη 2013 έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που επιτρέπει στους γονείς να μη δηλώνουν το φύλο του παιδιού στο πιστοποιητικό γέννησης.  Το 2011 η Αυστραλία επέτρεψε την επιλογή του «τρίτου φύλου» ή την επιλογή «Χ» στα διαβατήρια. Αυτές οι πολιτικές εκτός των άλλων προστατεύουν και μια ιδιαίτερη κατηγορία που είναι τα intersex παιδιά. Σύμφωνα με τους ειδικούς 1 στα 1.500 παιδιά γεννιέται χωρίς σαφώς προσδιορισμένα γεννητικά όργανα και πολλά intersex άτομα δεν αναπτύσσουν χαρακτηριστικά συγκεκριμένου φύλου μέχρι κάποια ηλικία.  Σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι γονείς είναι αυτοί που «ορίζουν» το φύλο του παιδιού και συχνά προχωρούν σε μια σειρά από ανεπιθύμητες επεμβάσεις. Νωρίτερα φέτος, τα Ηνωμένα Έθνη καταδίκασαν τις επεμβάσεις «διόρθωσης» στις περιπτώσεις των intersex ατόμων καθώς τις περισσότερες φορές δημιουργεί περισσότερα προβλήματα στο ίδιο το άτομο παρά το βοηθά.

Πριν λίγες μέρες, η Λουάνα, ένα εξάχρονο κορίτσι από την Αργεντινή έγινε το πρώτο αναγνωρισμένο τρανσέξουαλ παιδί στον κόσμο.  Η Λουάνα γεννήθηκε ως Μανουέλ αλλά δυσφορούσε στο φύλο της. Στην ηλικία των 20 μηνών, όταν άρχισε να προφέρει τις πρώτες του λέξεις, είπε στη μητέρα του μια δισύλλαβη φράση: «Εγώ κορίτσι». Η μητέρα πείστηκε να κλείσει ένα ραντεβού με τους υπεύθυνους ενός προγράμματος ειδικού για τρανς άτομα, στο δημόσιο νοσοκομείο Durand του Μπουένος Αϊρες. Η επικεφαλής του τμήματος Βαλέρια Παβάν περιέγραψε στη «Λιμπερασιόν» την πρώτη της συνάντηση με τον Μανουέλ, ένα «συννεφιασμένο αγοράκι που ήθελε να αλλάξει και να το φωνάζουν Λούλου». Όταν ξαναπήγε, ντυμένο νεράιδα, ήταν πια ένα άλλο παιδί. Έλαμπε, και μαζί και η μητέρα του, που το έβλεπε να ξαναγεννιέται. Βάσει του προοδευτικού νόμου Περί Ταυτότητας Φύλου, τον οποίο ψήφισε η Αργεντινή τον Μάιο του 2012, η Λουάνα είναι επισήμως κορίτσι. Ήδη πέντε ακόμη παιδιά στη χώρα βαδίζουν στα βήματά της.

Ένας βασικός προβληματισμός στο εσωτερικό της τρανς κοινότητας σχετίζεται με τη μεθοδολογία για τις θεραπείες επαναπροσδιορισμού φύλου που στις περιπτώσεις των εφήβων αποκτά μια πιο ευαίσθητη διάσταση. Υπάρχει η άποψη ότι είναι καλύτερα για ένα τρανς παιδί να ξεκινήσει από μικρή ηλικία τη διαδικασία της μετάβασης φαρμακολογικά με ορμονοληψία, διότι αν λάβει έγκαιρα αναστολείς ορμονών πριν δράσουν οι φυσικές ορμόνες γίνεται πιο εύκολα η μετάβαση. Είναι μια μεθοδολογία που ακολουθείται κατά κόρον στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε εξειδικευμένα κέντρα που μαζί με τη συμβουλευτική συνιστούν στις οικογένειες των διεμφυλικών εφήβων τη χορήγηση ειδικών ορμονών που αναστέλλουν την ανάπτυξη έμφυλων χαρακτηριστικών. Η Γερμανία, το Βέλγιο και η Ολλανδία επίσης διαθέτουν θεραπείες και για άτομα κάτω των 18 ετών. «Αυτό από ιατρικής άποψης είναι σωστό. Υπάρχει όμως και η άλλη άποψη, που λέει ότι είναι καλύτερα να αφήσουμε το παιδί να προχωρήσει ηλικιακά (δηλαδή τουλάχιστον στα 16-17 του χρόνια) ώστε οι αποφάσεις του να είναι πιο συνειδητές και παράλληλα να του προσφέρουμε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου θα γίνεται σεβαστή η ταυτότητα και έκφραση φύλου του χωρίς προκαταλήψεις. Προσωπικά τείνω ως προς τη δεύτερη άποψη, νομίζω ότι το πιο σημαντικό είναι η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για το παιδί / έφηβο και λιγότερο η μετάβαση από φαρμακολογικής άποψης (ορμόνες). Δηλαδή έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, όχι στην ιατρική αντιμετώπιση. Το παιδί χρειάζεται αγάπη και φροντίδα, η ιατρική ας περιμένει.» υποστηρίζει η Μαρίνα Γαλανού.

Στην Ελλάδα πάντως οι θεραπείες ακόμα και για τους ενήλικους είναι αρκετά δύσκολες, καθώς το κόστος τους κυμαίνεται στις 20.000 ευρώ και απ’ αυτό το Εθνικό Σύστημα Υγείας καλύπτει μόλις τα μισά με την προϋπόθεση μιας γραφειοκρατικής, μακρόχρονης και επώδυνης συχνά ψυχικά διαδικασίας. Η Συλβί μόλις ολοκλήρωσε τη δική της διαδικασία μετάβασης και μόλις τελειώσει τη θεραπεία της, θα ανοίξει ένα κομμωτήριο με το όνομα που επέλεξε να ζήσει. Εξάλλου, όπως έλεγε η πρωταγωνίστρια του Αλβοδοβάρ στην ταινία «Όλα για τη μητέρα μου» απευθυνόμενη στον πρώην σύντροφο της που πλέον ζούσε ως τρανς γυναίκα «Γίνεσαι πιο αυθεντικός, όσο περισσότερο μοιάζεις με αυτό που ονειρευόσουν να είσαι».

http://www.vice.com/gr/read/transgender-efivoi-stin-athina