Ομοφοβία: Μια ψυχολογική προσέγγιση

Το παρακάτω κείμενο το είχα γράψει με αφορμή μια συζήτηση στο φόρουμ του gaypatras.gr στην οποία εκφράστηκαν ομοφοβικές απόψεις από ομοφυλόφιλα άτομα. Δεν διεκδικεί σε καμία περίπτωση δάφνες επιστημονικής πληρότητας.

Θα προσπαθήσω να προσεγγίσω το φαινόμενο της ομοφοβίας και του σεξισμού με βάση τη θεωρία του Gordon Allport για την προκατάληψη. Θεωρώ τον Allport έναν από τους κορυφαίους ψυχολόγους και το βιβλίο του Η φύση της προκατάληψης (The nature of prejudice, 1954) ένα αριστούργημα. Αν και το βιβλίο χρησιμοποιεί ως κεντρικά παραδείγματα την προκατάληψη που δέχονται οι μαύροι και οι εβραίοι (ρατσισμός, αντισημιτισμός), η ανάλυση του βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στην ομοφοβία και στην καταπίεση της ετεροκανονικότητας.

Ο Allport ορίζει την Κλίμακα της Προκατάληψης που περιλαμβάνει 5 βαθμούς αρνητικής δράσης, από τη λιγότερο ενεργητική στην περισσότερο:

    Αρνητική φρασεολογία (ο Allport εισήγαγε τον όρο antilocution, σήμερα χρησιμοποιείται ο όρος hate speech): ανέκδοτα σε βάρος μειονοτήτων, υποτιμητικά σχόλια, δημιουργία αρνητικών στερεοτύπων και εικόνων. Από μόνη της μπορεί να θεωρηθεί αβλαβής, αλλά αποτελεί τη βάση για τα επόμενα στάδια.

    Αποφυγή (avoidance): άτομα της πλειονότητας αποφεύγουν ενεργά τη συναναστροφή με άτομα της μειονότητας. Οι φορείς της προκατάληψης δεν προκαλούν άμεσα βλάβη στη μειονότητα, αλλά συντελούν στην απομόνωση και την περιθωριοποίηση της μειονότητας.

    Διακρίσεις (discrimination): τα μέλη της μειονότητας δυσκολεύονται να βρουν εργασία, να νοικιάσουν σπίτι, στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων και δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, τη περίθαλψη, την ψυχαγωγία. Η πλειονότητα επιχειρεί να βλάψει ενεργά τη μειονότητα.

    Σωματικές επιθέσεις (physical attack): Άσκηση ή απειλή άσκησης βίας.

    Εξολόθρευση (extermination): λιντσαρίσματα, πογκρόμ, γενοκτονίες.

Αν και πολλοί δεν θα μετακινούνταν ποτέ από την αρνητική φρασεολόγια στις σωματικές επιθέσεις, ισχύει απόλυτα ότι η συμμετοχή σε κάποιο από αυτά τα επίπεδα καθιστά εύκολη τη μετάβαση στο επόμενο. Για να μεταφέρω το παράδειγμα του Allport, ήταν η αρνητική φρασεολογία του Χίτλερ που έκανε τους γερμανούς να αποφεύγουν τους εβραίους γείτονες και φίλους τους. Αυτή η κατάσταση κατέστησε εύκολη την εφαρμογή των νόμων της Νυρεμβέργης για τις διακρίσεις, που οδήγησε με τη σειρά της στο κάψιμο των συναγωγών και στις σωματικές επιθέσεις κατά των Εβραίων στους δρόμους. Το τελικό βήμα ήταν οι φούρνοι στο Άουσβιτς.

Δεν θα σταθώ στην ανάλυση της ομοφοβίας, με βάση την παραπάνω κλίμακα. Καθένας και καθεμία μπορεί να κάνει αναγωγές χωρίς να χρειάζεται πλούσιες ιστορικές ή κοινωνιολογικές γνώσεις. Θα εστιάσω στην εσωτερικευμένη ομοφοβία, την ομοφοβία που αναπαράγεται στο εσωτερικό lgbtq ομαδοποιήσεων και την ομοφοβία που αναπτύσσουν ως άμυνα lgbtq άτομα, με βάση πάντα την ανάλυση του Allport (Traits due to victimization).

Άτομα που υφίστανται προκατάληψη αναπτύσσουν συχνά αυτοάμυνες (ego defenses), που μπορούν να πάρουν πολλές μορφές, ανάλογα με την προσωπικότητα του κάθε ατόμου. Οι άμυνες αυτές μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει μηχανισμούς επιθετικούς και εξωστρεφείς που εστιάζουν στην πηγή της καταπίεσης, ενώ η δεύτερη πιο εσωστρεφείς μηχανισμούς. Στην πρώτη κατηγορία το θύμα κατηγορεί τις εξωγενείς αιτίες των προβλημάτων του ενώ στη δεύτερη είτε κατηγορεί άμεσα τον εαυτό του, είτε επιχειρεί να αναλάβει την ευθύνη (που δεν του αναλογεί) για να προσαρμοστεί στην κατάσταση. Οι δύο αυτές κατηγορίες ορίζονται ως extropunitive και intropunitive αντίστοιχα από τον εβραίο φιλόσοφο Franz Rosenzweig.

Ας δούμε κάποιους από αυτούς τους μηχανισμούς άμυνας:

Άρνηση Ιδιότητας Μέλους (Denial of Membership): Ο αλβανός μετανάστης που βαφτίζεται χριστιανός, ο/η ρομά που αλλάζει ενδυματολογικές συνήθειες, ο Michael Jackson που αλλάζει το χρώμα του δέρματός του, ο ομοφυλόφιλος που καταπιέζει την ερωτική του επιθυμία και στερεί από τον εαυτό του τον ομοφυλοφιλικό έρωτα.

Ταύτιση με την Κυρίαρχη Ομάδα (Identification with Dominant Group: Self Hate): Ο Allport χρησιμοποιεί το παράδειγμα των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Στην αρχή οι κρατούμενοι προσπαθούσαν να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους και περιφρονούσαν τους διώκτες τους. Μετά από 2-3 χρόνια κακοποίησης, πολλοί από αυτούς άρχισαν να προσπαθούν να γίνονται αρεστοί στους φρουρούς τους, μιμούνταν τη συμπεριφορά τους και στρέφονταν ενάντια στους πιο πρόσφατα συλληφθέντες. Με τον ίδιο τρόπο που στο στρατό ή τις στρατιωτικές σχολές οι παλιοσειρές εφαρμόζουν στους νεοσύλλεκτους τα καψόνια που είχαν υποστεί αυτοί στο παρελθόν. Αντίστοιχα, βλέπουμε παραδείγματα ομοφυλοφίλων που στις συναναστροφές τους με τους straight φίλους τους υπερθεματίζουν κατά της ομοφυλοφιλίας.

Επιθετικότητα απέναντι στην Ομάδα (Aggression against Own Group): αρνητικά σχόλια από μαύρους για μιγάδες, από τους straight looking στους θηλυπρεπείς, από τους ενεργητικούς στους παθητικούς, από τους ομοφυλόφιλους στους αμφιφυλόφιλους. Πρόσφατα βλέπαμε στις τηλεοράσεις μας αλβανούς μετανάστες να μιλάνε κατά των ασιατών μεταναστών στον Άγιο Παντελεήμονα.

Προκατάληψη ενάντια σε Άλλες Ομάδες (Prejudice against Out-Groups): θύματα μιας μορφής προκατάληψης υιοθετούν άλλες μορφές προκατάληψης κατά άλλων ομάδων. Π.χ. ομοφυλόφιλοι που υιοθετούν ξενοφοβικές αντιλήψεις ή μετανάστες που υιοθετούν ομοφοβικές αντιλήψεις.

Πιστεύω ότι όλοι μας έχουμε κατά καιρούς εσωτερικεύσει την ομοφοβία σε κάποιο βαθμό. Ας το αναγνωρίσουμε αρχικά και ας το καταπολεμήσουμε στη συνέχεια.

πηγή: http://marqueer.blogspot.gr